Petrol Zengini Suudi Arabistan’ı Tanıyalım

YARIM ASIRDIR FAZLA VERİYOR

Dış ticaret verileriyle Suudi Arabistan, birçok ülke ekonomisinin tersine, neredeyse yarım asırdır sürekli dış ticaret fazlası veren bir performansa sahip. Dış ticaret hacmi 500 milyar doları bulan S. Arabistan’ın Türkiye ile ticaretinin büyüklüğü ise 5 milyar doları aşıyor.

Dünyanın en büyük petrol ihracatçısı konumunda olan Suudi Arabistan, istatistik bilgilerinin tutulduğu 1967 yılından bu yana dış ticaret fazlası veren ender ülkelerden biri. İhracatında en fazla rol oynayan ürün elbette petrol. Ülke, OPEC içerisinde de fiyat belirleyici konumunda. Suudi Arabistan’ın petrol ihracatı ekipman, malzeme ve tüketim malı ithalatını karşılamaya her zaman yetiyor. Ülkenin ticaret fazlası, petrol üretimi ve petrol fiyatları ile paralel bir değişim gösteriyor. Petrol piyasasındaki canlılık, ticaret fazlasını da beraberinde getiriyor. Petrol ihracatı toplam ihracatının yüzde 90’ına tekabül ediyor. Kimyasal ve plastik ürünler, diğer önemli ihracat kalemleri olarak sıralanıyor.

Türkiye ile ticareti artıyor

Suudi Arabistan, T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından 2014-2015 döneminde “Hedef Ülkelerden” biri olarak belirlendi. Türkiye’nin bu ülkeye, 2013 yılında az miktar gerileyen ihracatının bu hedefler kapsamında tekrar yükseltilmesi bekleniyor. 1980 yılında petrol fiyatlarının çok yüksek bir seviyeye ulaşmasına kadar Türkiye’nin Suudi Arabistan’a ihracatı yok denecek kadar azdı.

İhracatın oldukça küçük olduğu bu dönemde bile Suudi Arabistan’dan yapılan ithalat küçümsenmeyecek seviyedeydi. Türkiye’nin ihracatındaki payı dikkate alındığında, Suudi Arabistan’a ihracatta zirveye çıktığı yıl 1985 oldu.

Bu dönemde ilk defa ticaret dengesi Türkiye lehine neticelenirken son beş yılda Türkiye lehine dış ticaret dengesi 2010 hariç daha güçlü şekilde sağlandı. Petrol fiyatlarının tekrar tırmanışa geçtiği son birkaç yıldır ihracatta yeniden bir canlanma yaşanıyor.

Suudi Arabistan ile Türkiye arasındaki ticaret verileri incelendiğinde, dış ticaret hacminde yıllar itibarıyla oldukça hızlı bir gelişme olduğu söylenebilir.

2012 yılında iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 5,85 milyar dolara ulaştı; Türkiye’nin bu ülkeye ihracatı bir önceki yıla oranla yaklaşık yüzde 33 artışla 3,7 milyar dolara yükseldi, ithalatı ise yaklaşık yüzde 8 oranında artarak 2,17 milyar dolara ulaştı. 2013 yılında ise 2012’ye göre, Suudi Arabistan ile Türkiye dış ticaretinde 640 milyon dolarlık bir düşüş yaşandı. Türkiye, bu ülkeye geçen yıl 3,19 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirirken 2 milyar dolarlık da ithalat gerçekleştirdi.

SUUDİ EKONOMİSİNDE SANAYİ GÜÇLENİYOR

Suudi Arabistan’ın ekonomik gücünü kuşkusuz petrole dayalı sektörler oluşturuyor. Fakat doğal kaynaklara bağımlılığı azaltma stratejileri, sanayi ve diğer sektörlerin önünü açtığı gibi özel sektörün gelişimine de hız kazandırıyor.

Suudi Arabistan’da gelişen sektörlerin faaliyetleri, petrole dayalı gelişimlerle ilerliyor. Petrolün hammadde olarak kullanıldığı sanayi tesisleri kurularak çoğu ürün düşük maliyetle üretilebiliyor. Ucuz petrol fiyatları sayesinde kapalı alanların serinletilmesi, asfalt yollar yapılması, deniz suyunun tatlı suya çevrilmesi ve elektrik kullanımı düşük maliyetlerle gerçekleşebiliyor. Birçok özel sektör şirketi, petrolden yararlanarak farklı sektörlerde güçlenme hedefinde. Ülke tarım, turizm ve inşaat sektöründe daha fazla gelişen bir yapı sergilemeye yönelik yatırımlar gerçekleştiriyor.

Petrol sektörü

Suudi Arabistan, Rusya ile birlikte dünyanın en büyük iki petrol üreticisinden biri. Rusya tarafından gerçekleştirilen üretim bazı zamanlarda daha yüksek olsa da, Suudi Arabistan’ın rezervleri çok daha fazla. Üretilen petrolün büyük kısmı (yoğunlukla ham petrol biçiminde) ihraç edildiğinden dolayı Suudi Arabistan, dünyanın en büyük petrol tedarikçisi konumunda bulunuyor. Ülkenin kesinleşmiş petrol rezervleri toplamı 264 milyar varilden fazla. Bu rakam dünya rezervleri toplamının yüzde 20’sini oluşturuyor. Başka hiçbir ülkenin sahip olmadığı bu rezervlerin yaklaşık 85 yıllık bir tüketim için yeterli olacağı ve yeni petrol alanlarının keşfiyle daha da artacağı tahmin ediliyor. Suudi Arabistan’da çıkarılan petrolün bir diğer özelliği de, üretim maliyetinin varil başına 1,5 doların altında olması. Dünya ortalaması 5 dolar/varil. Ulusal petrol şirketi olan Saudi Aramco, dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervlerini yöneten şirket konumunda.

Doğalgaz ve diğer madenler

OPEC’in verilerine göre Suudi Arabistan’ın kesin doğalgaz rezervleri yaklaşık 7,17 trilyon metreküp. Bu rakam, dünyadaki toplam üretimin yaklaşık yüzde 5’ine karşılık geliyor. Ülke altın, gümüş, bakır, çinko, boksit, mag-nezit ve fosfat gibi madenlere de sahip. Maden yataklarının uzaklığına ve yaşanan susuzluğa rağmen son yıllarda bu kaynakların çıkarılması için yapılan çalışmaların arttığı gözlemleniyor. Madencilik projelerinin yüzde 100 yabancılar tarafından sahiplenil-mesine izin veren yeni madencilik yasası, 2004 yılının sonunda yürürlüğe girdi.

Sanayi

Uzun süredir ekonomisini çeşitlendirme ve istikrarsız petrol gelirlerine olan bağımlılığını azaltma çabaları gereği sanayi altyapısını güçlendirme yolunda olan Suudi Arabistan, bu yolla yeni istihdam olanakları yaratmayı da planlıyor. Geçmişte izlenen devletçilik ve korumacılık politikalarının bir sonucu olarak devlet egemenliğindeki ağır sanayi oldukça gelişmiş, ayrıca pek çok küçük ölçekli özel işletme kurulmuş. Ülkede özel ve yabancı yatırımlar teşvik ediliyor, Suudi Arabistan’ın rekabet gücünün olduğu ve ucuz girdi sağlanabilen alanlarda (petrokimyasallar, kimyasallar ve plastik gibi) yapılacak yatırımlara ise öncelik veriliyor. Otomotiv, dayanıklı ev eşyaları ve paketleme malzemeleri gibi alanlarda yatırımların oluşturulması planlanıyor. Ağır sanayide lider konumdaki devlete ait Sabic şirketi, dünyanın en büyük

10 petrokimya şirketinden biri. Ayrıca, Sabic’e bağlı şirket Hadeed ise Ortadoğu’nun en büyük çelik üreticisi.

Turizm

Suudi Arabistan’da turizm hac, iş ve Körfez ülkeleri aralarında gerçekleştirilen eğlence turizmi olarak üç şekilde ele alınabilir. Her yıl yaklaşık 3,5 milyon Müslüman hac ziyareti gerçekleştiriyor. Hac ve Ramazan dönemleri dışında ve hava sıcaklığının en yüksek olduğu Haziran – Eylül ayları dışında ise özellikle Mekke, Medine ve Cidde’de faaliyet gösteren işadamlarının ve Körfez ülkeleri vatandaşlarının ziyaretlerinde artış yaşanıyor.

Tarım ve hayvancılık

Hava koşullan, Suudi Arabistan’ın tarımsal potansiyelini kısıtladığından toprağın sadece yüzde 2’si ekilebiliyor, yüzde 39’u ise otlak olarak kullanılıyor. Ekilebilir alanların büyük kısmı, yeterli yağış alan güneybatıda yer alıyor. 1980’li yıllarda uygulanmaya çalışılan kendi kendine yeterlilik politikası gereği bireylere ve tarımsal işletmelere toprak dağıtılmış, krediler verilmiş, sulama gibi konularda ucuz girdi sağlanmış ve yerel ürünlerin fiyatları sübvanse edilmişti.

Su kaynaklarının korunması için su gerektiren tüm tarımsal üretimin sona erdirilerek tarım ürünlerinin ülke topraklan dışında yetiştirilmesi planlanıyor.

2008 yılında gıda fiyatlarında yaşanan yüksek enflasyon sonrasında Suudi Arabistan Krallığı, Asya ve Afrika’da tarım ürünleri arzını sağlayabilmek amacıyla toprak satın almaya başladı. Sulama ihtiyacı dolayısıyla buğday üretiminin 2016 yılında sona ereceği tahmin ediliyor. Gıda ihtiyacı büyük ölçüde ithalatla karşılanıyor.

Müteahhitlik hizmetleri

Ekonomik büyümenin katalizörü olan inşaat sektörü, ülkenin modern bir altyapıya kavuşmasını sağlıyor. Sektörün performansı petrol gelirleri ve devletin harcamaları ile doğru orantılı. Suudi Arabistan inşaat sektörü, toplam işgücünün yüzde 14,7’sini istihdam ediyor. İnşaat firmalarının büyük bir kısmı, özel sermayeli olsa da önde gelen müşterinin devlet olması nedeniyle bu’ sektör devlet müdahalesine açık bulunuyor. Sektör içinde genel olarak kamu kesimi toplam talebin yüzde 30’unu teşkil ediyor.

Son yıllarda artan kamu ve özel sektör yatırımları ile birlikte okul, hastane, karayolu, demiryolu, elektrik ve su santrali, petrol sahası ve sanayi tesisi inşaatları da arttı. Bunun yanı sıra Jubail ve Yanbu’da sanayi şehirleri, Cidde’de yeni bir fmans bölgesi ile Rabigh, Medine, Hail, Ji-zan ve Ras al-Zour’da kurulacak yeni ekonomi şehirlerinin inşası amacıyla sektöre talep artıyor. Devlet konut teşviklerini sürdürüyor, özel sektör aracılığıyla çok sayıda konut projesi yürütüyor.

Liman işletmeleri

Krallık’ta Yanbu, Cidde, Dam-mam, Jubail, Jizan ve Duba olmak üzere altı adet büyük liman, iki adet özelleştirilmiş sanayi limanı (Jubail ve Janbu) ve 14 adet küçük liman bulunuyor. Kapasitesi genişletilen Jubail Lima-nı’nın öneminin artması bekleniyor. Dammam’daki Kral Abdül-Aziz Limanı, petrokimya sanayi ürünlerinin ihracatında kullanılan ana ihraç terminali olarak işlev görüyor. Eastern’de yürütülen projelerde kullanılan inşaat malzemeleri için de ana taşıma noktası Dammam Limanı… Kral Abdullah Ekonomi Şehri projesinin bir parçası olarak ilerleyen yıllarda yapımı planlanan yeni bir limanın ise hac terminali olarak da kullanılması düşünülüyor. 1997 yılından beri limanların işletmesi ve liman ekipmanlarının bakım ve onarı-mı özel sektör tarafından gerçekleştiriliyor.

Havayolu sektörü

Cidde’de, Dammam’da ve Riyad’da olmak üzere üç adet uluslararası havalimanı bulunuyor. Mekke ve Medine’deki yerel havaalanları hac sezonunda uluslararası uçuşlara da açılıyor.

Aynı amaçla Cidde’deki Kral Abdül-Aziz Uluslararası Havaalanı da genişletildi. Medine, Abha, Jizan, Taif, Tabuk ve Qassim’deki yerel havalimanlarının yanı sıra ülkede 13 adet küçük havaalanı da bulunuyor. Suudi Arabistan Havayolu Şirketi (Saudia) devletin kontrolü altında işletiliyor.

Yeniden yapılanma ve özelleştirilme çalışmaları sürüyor. 2007 yılında piyasaya giren Sama ve Nas Havayolları ile birlikte havayolu sektörü de rekabete açıldı.

İletişim ve internet sektörü

Devletin sahip olduğu Saudi Telecom Company’nin (STC) tekel pozisyonunun ortadan kalktığı 2004 yılından beri telekomünikasyon ve teknoloji sektörlerinde önemli gelişmeler yaşanıyor. Devlete ait olan Saudi Telecom Company (STC), Etihad Etisalat (Mobily) ve 2007 yılında lisans verilen Mobile Te-lecommunications Company of Kuwait (MTC, yeni adı ile Zain) bu alanda faaliyet gösteren en büyük şirketler.

İnternet kullanımına izin vermekte göreli olarak gecikmiş olan Suudi Arabistan’da yerel internet hizmeti sağlayıcıları 1999 yılında faaliyete geçti. İslami geleneklere ve ulusal düzenlemelere karşı çıkan internet sitelerinin yanı sıra politik ve dini içeriği olan web siteleri, İsrail web siteleri, şiddet içeren siteler ve pornografik siteler sansüre ya da engellemelere tabi tutuluyor.

Medya sektörü

Suudi Arabistan medyası, devlet tarafından sıkı bir kontrole tabi. Suudi basınına uygulanan kontrollere ek olarak Arap medyası üzerinde de bu kontroller sürdürülüyor. Uydu kanallarında da bu uygulamalar geçerli. Krallık üyeleri ve onlara yakın kişiler çok sayıda önemli gazeteye ve televizyon istasyonuna (Al Hayat ve Asharq al-Awsat gibi) sahip.

Enerji/elektrik sektörü

Suudi Arabistan, kişi başı elektrik tüketiminin en fazla olduğu ülkelerden biri. Elektik faturaları devlet tarafından süb-vanse ediliyor. Hızlı nüfus artışı ve artan enerji talebiyle birlikte, özellikle Haziran-Eylül ayları arasında elektrik kesintileri sıklaşıyor. Devletin petrol tekeli olan Saudi Aramco şirketi, elektrik şebekelerine duyulan bağımlılığı azaltmak amacıyla beş adet elektrik santralinde kendi elektriğini üretiyor.

Artan talebin karşılanması için 2023 yılına kadar enerji kapasitesinin neredeyse iki katma (60 bin megavat) çıkarılması gerekiyor. Sektöre ait olan düzenlemeler ise Elektrik ve Enerji Düzenleme Kurumu (ECRA) tarafından yapılıyor.

Finans sektörü

Suudi ve yabancı yatırımcılar, Suudi fmans piyasalarından kredi veya sermaye temin edebiliyor. Yatırımcılar, yabancı bankalardan finansman temin edebiliyor. Finans piyasalan, merkez bankası “The Saudi Ara-bian Monetary Agency (SAMA)” tarafından yönetiliyor ve kontrol ediliyor. Yerel ticari bankalar kredi ve proje finansmanı sağlayabiliyor. Ticari bankalardan pazar koşullarında kredi alınabiliyor, yabancı yatırımcılar da yerel piyasadan kredi kullanabiliyor.

TÜRKİYE’YE YAKIN BİR 15 KÜLTÜRÜ

Suudi Arabistan’da iş yapmak isteyen girişimciler, Türkiye’ye yakın bir iş kültürüyle karşılaşıyor. Fakat bununla birlikte yine de farklı gelen ve dikkat edilmesi gereken noktalar da yok değil. İşte ülkede iş yapacaklara önemli tavsiyeler…

Suudi Arabistan’da dinin politika, sosyal davranışlar ve iş dünyası üzerinde önemli bir yeri var. Suudiler İsla-mi değerlerle uyuşmayan dışarıdan gelen bilgiye karşı yenilikçi değil. Ziyaretçilerin bir kefil vasıtasıyla randevu alması önem taşıyor. Bu yüzden yumuşak mizaçlı, etkili akrabaları olan ve nüfuzlu bir kefil bulunmasında fayda var. Suudi Arabistan’da iş yapabilmek batıya göre biraz daha zor ve yavaş gerçekleşiyor. İş görüşmeleri sırasında sabırlı olmak gerekiyor. Toplantılar telefon konuşmaları ile sık sık kesilebilir. Tartışma esnasında genellikle kişisel argümanlar kullanılıyor. Israr, karşı tarafı ikna etmek için sık sık kullanılan bir yöntem. Suudiler iş ilişkilerinde saygılı ve içten davranışlar bekliyor. Büyüklere saygı göstermek önemli. Selamlaşma için bazı temel Arapça sözcüklerin öğrenilmesinde fayda var. Kartvizitlerinizin bir tarafının İngilizce, diğer tarafının da Arapça olarak hazırlanması sık rastlanan bir durum. Tanıtım materyallerinin Arapça olması bir avantaj sağlayacaktır.

Kültürel tavsiyeler

Misafirlere iyi davranmak, Suudiler arasında erdem olarak kabul edilir. Bu yüzden ülkede gerçekleşecek olan önemli aktivitelere iş yaptıkları kişileri davet etmek isterler. Suudi işadamları yabancılarla ilgilenirler ve yapacakları hataların affedilmesini beklerler. Kaba bir davranış olarak kabul edilecek ve onları küçük düşürecek her türlü hareketten uzak durulmalı. İş ilişkileri aşırı derecede kişisel davranışlarla yürütülür. Suudi-lerle iyi ilişki oluşturabilmenin bir yolu da kendilerinin sağlığı, kardeşleri, amcaları, kuzenleri ve oğulları ile ilgili olabilecek soruları sormak. Ancak, ailenin kadın üyeleri hakkında soru sorulmaması gerekiyor. Yemeklerde çok az konuşuluyor. Suudiler yemekte sessizliği tercih ediyor. Bahşiş yaygın ve gerekli değil. Çünkü genellikle fatura içerisinde servis hizmeti de ilave ediliyor. Domuz eti ve alkol maddelerin alınması yasadışı. Yemeğin sağ el kullanılarak yenilmesi önemli bir husus. Toplantılar için en uygun zaman dilimi sabah. Ayrıca, yaz sıcaklarında bazı Suudiler karanlık bastıktan sonra toplantı düzenlemeyi tercih edebilirler. Suudiler zamanı daha rahat bir davranış içerisinde kullanırlar. Sosyal toplantıların veya iş toplantılarının kesin bir başlangıç ve bitiş saati olmayabilir.

Dakiklik önem taşımıyor

Suudi iş kültüründe dakik olmak pek fazla öncelik taşımıyor. Siz toplantılannızda vaktinde olmak için gayret etmelisiniz, ancak karşı taraf bu konuda biraz daha rahat davranıp toplantılara geç kalabilir. Erkek ve kadınlar, birbirleriyle etkileşim içine girmezler. Arap ka-dınlannın topluluk içerisine girecekleri zaman kendilerini tanıtmamalan için peçe takmalan beklenir. Eğer bir Suudilinin yanında peçeli bir hanım varsa, bu hanım tamştmlması geleneksel bir davranış değildir. Suudiler, konuşma esnasında aralanndaki mesafeyi çok kısa tutarlar. Siz bu davranış biçimine alışık olmasanız da geriye doğru bir hareket yapmayınız. Bu şekildeki davranışınız sizin hissiz ve soğuk bir kişi olduğunuz imajını yaratabilir. Suudiler yolda yürürken sık sık el ele gezerler. Eğer Suudili biri elinizi tutarsa bu davranışı bir arkadaşlık göstergesi olarak algılamalısınız.

Kadınların iş hayatına katılımı düşük

Araplar otururken bacak bacak üstüne pek atmazlar. Karşı tarafa ayak tabanının gösterilmesi de hoş karşılanmıyor. Suudiler, konuşurken sürekli olarak elleriyle hareket etmekten hoşlanmalanna rağmen, herhangi birini işaret ederek göstermek kaba bir davranış olarak kabul edilir. Sol el Arap dünyasında temiz olarak kabul görmüyor. Bu yüzden sol el ile bir davranışta bulunmamaya özen gösterilmesi gerekiyor. Spor özellikle futbol, at ve deve güreşi (bahis yasak), avcılık, ülkenin çekici gelen taraflan-nın ve Suudi mutfağının övülmesi hoşlanılan konuşmalar arasında sıralanabilir. Ortadoğu politikalan, uluslararası petrol politikalan, İsrail, İslami inanışlann sorgulanması ve eleştirilmesi, hastalık, kaza, ölüm, kadınlar hakkında kompliman yapmak ise kaçınılması gereken konuşmalar arasında yer alıyor. Suudi Arabistan’da kişinin statüsünü içinde bulunduğu sınıf belirliyor. Bu kültürde bireyler grubun alt kısmında yer alıyor. Aile en önemli sosyal birim. Erkek lider ve karar verici pozisyonunda bulunuyor. Ancak grubun oybirliğini alana kadar ilerleme çok zor gerçekleşiyor. Liderlik ve kimlik kavranılan önemli ve liderler kişilerin soyundan geliyor. Suudi Arabistan’da erkeğin öncelikli bir konumu bulunuyor. Suudi kadınlann iş dünyasına katılımı oldukça düşük.

SuudiArabistan’a gideceklere kısa bilgiler

Riyal, Suudi Arabistan’ın para birimi fakat dolar kullanımı da yaygın. Pasaport ve vize işlemlerinde Diplomatik, Hizmet, Hususi ve Umuma Mahsus Pasaport hamilleri vizeye tabi. Devlet kurumlan genellikle saat 7:30’dan 14:30’a kadar, özel işletmeler genellikle saat 9:30 dan 14:00 civarına ve akşamları saat 17:00’den 21:00’e kadar çalışıyor. Günlük çalışma saati 8 saat, haftalık çalışma saati 48 saat. Ramazan ayında Müslümanlar için günlük altı, haftalık 36 saat çalışma programı uygulanıyor. İşçi sürekli olarak beş saatten fazla dinlendirilmeden çalıştırılmaz. Cuma günleri haftalık tatil. Çalışma ofisine bilgi vererek Cuma yerine başka bir gün tatil yapılabilir. Resmi kurumlar Perşembe günü de kapalı. Her yıl Ramazan Bay-ramı’nda (the Eid al-Fitr) yaklaşık bir hafta ve Kurban Bayra-mı’nda (Eid al-Adha) 10 gün tatil ilan ediliyor. Suudi Arabistan’da resmi dil Arapça. İş çevresinde İngilizce de yaygın kullanılıyor. GMT’den (Greenwich Mean Time) üç saat ileride. Yerel saat, kış saati uygulaması sırasında (Ekim-Mart) Türkiye’den bir saat ileri, yaz döneminde ise aynı. Uluslararası Telefon Kodu: + 966. Yazları kuru ve sıcak, kışları ise yumuşak bir iklim hüküm sürüyor. En sıcak ay Temmuz ayı ortalama hava sıcaklığı 26-42 °C arasında. En soğuk ay olan Ocak ayında ise ortalama hava sıcaklığı 8-12 °C arasında. En kurak aylar Temmuz, Eylül ve Ekim olmakla birlikte bu aylarda ortalama yağış miktarı 0 mm. En yağışlı ay olan Nisan’da ise ortalama yağış miktarı 25 mm.

Yatırım düşünenlere ön bilgiler

Piyasanın büyük, sermayenin bol, yabancı emeğin ucuz ve yabancı lisan bilenlerin fazlalığı sebebiyle yabancı ülkelerdeki tanınmış firmaların hemen hepsinin Suudi Arabistan’da distribütörleri bulunuyor. Acente ve distribütörlerle ilişkiler Ticaret ve Sanayi Bakanlığı tarafından idare ediliyor.