Dış Mekan Süs Bitkisi Yetiştiriciliği
Sürekli Para Kazandıracak İş Süs Bitkisi Üretimi
Kentsel dönüşüm ve yeni kurulan konut siteleri sayesinde dış mekan süs bitkisi yetiştiriciliği pazarı çok hızlı büyüyor. Sektörün yıllık hacmi 10 milyar TL yi buldu. Kaliteli ve hızlı form tutan bitkilere talep çok fazla. İhracatı hızla artan dış mekan süs bitkilerine çevre ülkelerden de yoğun talep var…
HIZLA artan betonlaşma ve plansız yerleşim nedeniyle insanlar şehirlerde nefes almakta zorlanıyor. Bu nedenle en ufak bir yeşillik bile kentliler için adeta yaşamsal önem taşıyor. Çevre duyarlılığı ve bilinci günden güne artarken artık yerel yönetimler de ağaçlandırmaya ve çevre düzenlemesine önem veriyor.
Otoyol kenarlarına dikilen ağaçlar, mevsiminde açan laleler, özel şekiller verilerek yapılan peyzaj süslemeleri yeşile verilen önemin bir göstergesi…
Yapılan yeni mimari uygulamalarda da peyzaj olmazsa olmaz olarak kabul ediliyor.
Kentsel dönüşümle kentlerin ve yaşam alanlarının hızla yenilendiği ülkemizde önümüzdeki yıllarda dış mekan süs bitkilerine ve peyzaja verilen önem artacak.
Biz de bu gerçeklerden yola çıkarak dış mekan süs bitkiciliği pazarını mercek altına aldık.
10 MİLYAR DOLARLIK PAZAR
Pazarın büyüklüğü tam olarak bilinmese de sektörün yıllık khacminin 10 milyar TL’yi bulduğu tahmin ediliyor. Bu alandaki kayıt dişilik yüzde 50’ye ulaşıyor. Halk arasında hem iç hem de dış mekanlarda kullanılan çiçek ve ağaç tüm yeşilliklere “süs bitkisi” deniliyor. Bu alan fiiliyatta, kesme çiçek, iç mekan süs bitkileri, dış mekan süs bitkileri ve doğal çiçek soğanları olarak dört gruba ayrılıyor. Dış mekan süs bitkilerine park ve bahçe düzenlemesinde kullanılan ağaç, ağaççık, sarılıcı, tırmanıcı çim ve yer örtücü bitkiler ve çiçekler giriyor. Bu bitkiler park ve bahçelerde, yol ağaçlandırmalarında, refüjlerde, yeşil veya renkli yaprakları, myfikirler.com çiçekleri, meyveleriyle etki yaratıyor. SASBÜD (Saksılı Süs Bitkileri Üreticileri Demeği) Başkanı Abdullah Okul, Türkiye’de dış mekan süs bitkisi üreten bine yakın işletme olduğunu tahmin ediyor. Bunlardan 300’ünün derneklerine üye olduğunu belirtiyor.
“KDV YÜZDE 8’E DÜŞMELİ”
Abdullah Okul’un verdiği bilgiye göre, Türkiye’de kestane, meşe, ıhlamur gibi çok yapraklı ağaçlar daha çok Bursa Kestel bölgesinde yetiştiriliyor. İbrili tür denilen selvi türü ağaçlar ise Adapazarı Sapanca ve Pamukova civarında üretiliyor. Çalı grubu olarak adlandırılan bitkiler ise İzmir Ödemiş ve Yalova’da yaygın olarak yetiştiriliyor. Refüj ve kavşaklarda çokça kullanılan çalı gurubu bitkileri Samsun, Ordu ve İstanbul’da da üretenler var. Türkiye’de dış mekan süs bitkileri kullanımının artırılması için çalıştıklarını belirten Okul, “Süs bitkileri lüks tüketim ürünü olarak görülüyor, bu nedenle KDV’si yüzde 18. Biz KDV’nin yüzde 8’e çekilmesi için uğraşıyoruz. Bir apartman sahibi ağaç ve bitki dikiyorsa, yaşadığı ortamı güzelleştiriyor demektir. Bunun teşvik edilmesi gerekiyor” diyor.
“ÖZEL TEŞVİK YOK”
Süs bitkilerinde üretici sayısı arttıkça ihracat da artıyor. Türkiye bu alanda öncelikle kesme çiçek ihraç etmeye başladı. 2012’de 28 milyon dolar kesme çiçek 40 milyon dolar da dış mekan süs bitkisi ihraç ettik. Dış mekan süs bitkisi ihracatı, kesme çiçeği 2011 ’de geçti Bunda, Türkmenistan, Azerbaycan ve Kuzey Irak’ta Türk müteahhitleri tarafından yapılan projelerin etkisi büyük. Türk müteahhitleri Türkiye’de yetiştirilen süs bitkilerini bu yeni mekanlarda kullanmayı tercih ediyor. 2013’te de aynı yönde talep sürüyor. 2014’te süs bitkisi ihracatının kesme çiçek ihracatını ikiye katlaması bekleniyor.
Orta Anadolu Süt Bitkileri ve Mamülleri İhracatçıları Birliği Başkanı Osman Bağdatlıoğiu, “Türkmenistan, Azerbaycan ve Irak’a dış mekan süs bitkisi ihracatımızın Müdürü Eyyüp Karahan, Türkiye’nin halen dış mekan süs bitkisi ihtiyacının yüzde 60-65’ini karşılayabildiğim, diğer nadir türlerin ise yurtdışından temin edildiğini söylüyor. Karahan, “Üreticilerden doğrudan alım yapıyoruz. Aracıları ortadan kaldırıp hem yerli üreticilerin daha çok gelir elde etmesine hem de ürünleri daha ekonomik tedarik etmemize olanak sağlıyoruz” diye konuşuyor. Üretim kadar pazarlamanın da önemli olduğunun altını çizen Karahan şu önerilerde bulunuyor:
“Dış mekân süs bitkiciliğinde üreticilerimiz uluslararası fuarlar ve etkinliklere katılmalı. Gerekli olan bilgi ve teknolojiyi alarak daha profesyonel ve sertifikalı üretim yapıp ihtiyaç duyulan bitkileri üretmeliler.
Üretimde biraz daha sabırlı olmalı ve daha büyük kuturlu, daha formlu bitkiler yetiştirmeliler.
Öyle bitki çeşitleri var ki, peyzaj uygulaması için istenen formu yakalaması 15-20 yılı alıyor. İstanbul Ağaç ve Peyzaj olarak, Türk üreticisinin vizyonunu genişletecek, üretimde kalite bilincini oluşturacak öncü çalışmalar yapıyoruz. Yurtdışı gelişmeleri takip ederek, alım yaptığımız yerli üreticilerin kaliteli ve verimli ürün elde etmesini sağlayıp, iç talebin yerli üretici tarafından karşılanmasına katkı sağlıyoruz.”
ÖZELE DE HİZMET VERİYOR
Üretimde olduğu kadar peyzajda da İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş.’nin önemli bir etkinliği var. Şirket, Anadolu yakasında 500 mahal, Avrupa Yakası’nda 523 mahal ve 52 milyon metrekarelik alanda uygulama faaliyeti yürütüyor. Bu çalışmalarını 60’ı taşeron 3 bin çalışanı ile yapıyor. “İstanbul’un peyzajcısı, bahçıvanıyız” diyen Eyyüp Kara-han şu değerlendirmeyi yapıyor: “Özel sektöre de hizmet veriyoruz. Proje çiziminden tutun da, bitki teminine ve uygulamaya kadar her türlü hizmeti sunabiliyoruz. Müşterilerimizin yerlerine, konumuna, isteklerine, iklim durumuna, bütün kriterleri göz önüne alarak çizdiğimiz projeleri müşterilerimizin de onayını alarak ve Bahçe Market fidanlıklarımızdan bitki ve ürünleri birlikte seçerek profesyonel bir ekip ile uygulamasını gerçekleştiriyoruz.”
Avrupa’ya soğanlı bitki ihraç ediyor
Veliağagil şirketi Türkiye’nin en büyük soğanlı bitki ihracatçısı. 45 yıllık geçmişi var. Avrupa’da ilgi gören soğanlı bitkiler denilince akla öncelikle lale geliyor. Ancak bu daha çok belediyelerin kontrolünde olduğu için firma, kardelen, siklamen, nergis gibi bitkilere odaklanmış durumda. Türkiye’de marketlerde de satılan soğanlı bitkilerin yaklaşık 4 milyon TL’lik pazarı var. Bu alandaki yıllık ihracat ise 15 milyon TL’yi buluyor. Veliağagil Süs Bitkileri Yönetim Kurulu Başkanı Baykal Veliağagil, Toroslar’da ve Karadeniz’deki 10 köyde sözleşmeli üretim yaptırdıklarını, 50 köylü ile çalıştıklarını söylüyor. Yıllık üretimin 15 milyon adede kadar çıktığını belirten Veliağagil, ‘Türkiye’deki üretimin yüzde 65‘i bizim kontrolümüzde yapılıyor” diyor. Geçmişte üretimi kendilerinin yaptığını ancak son yıllarda sözleşmeli tarımla üretim yaptırmak istediklerini belirten Veliağagil, üretimin yarım ve bir dönümlük alanlarda yapıldığını vurguluyor. Veliağagil’in verdiği bilgiye göre, zambak üretmek için bir dönüm alan yeterli. Üç yıl içinde ilk ürün alınıyor. Bir dönümden yılda 10-15 bin zambak almak mümkün. Nergis üretenler dekarda 40-60 bin adet çiçek alabiliyor. Üç senede ilk ürünün alınabildiği tarlalarda şu anda çiçeğin adedi 20 kuruştan alıcı buluyor. Ancak nergisin maliyetinin zambaktan fazla olduğunu belirtelim.
Göl soğanları ise dekarda 30-40 bin adet üretiliyor. Alım fiyatı ise 5 ila 8 kuruş arasında değişiyor. Baykal Veliağagil, ürettirdikleri ürünlerin tamamını ihraç ettiklerini, yıllık ihracatlarının ise 1.5-2 milyon dolar arasında değiştiğini belirtiyor. Bu alanda dünyada rekabetin yoğun olduğunu belirten Veliağagil şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Bunlar Türkiye’nin geleneksel çiçekleri. Bir domates gibi tarla ziraatı ile üretim mümkün değil. Bizim dağ köyleri bu üretim için uygun. Geleneksel metotla küçük ölçekli üretimler rantabıl. İhracatı ise oldukça zor. Dünyada büyük oyuncular var ve onların arasına girmek kolay değil. Süs bitkileri üretiminde Hollanda, Brezilya, İngiltere’yi geçmemiz zor. Güney Afrika, Hindistan gibi ülkeler de dünya pazarında çok güçlü.”
BAŞLANGIÇ İÇİN 10 DÖNÜM
Dış mekanda saksılı mevsimlik çiçekler de kullanılıyor. Açelya, sardunya, begonya en çok akla gelen dış mekan çiçekleri. SAS-BÜD Başkanı Abbullah Okul’un kurduğu Gaye Süs Bitkileri tam da bu alana odaklanmış bir firma. Yalova’da 25 dönümlük ısıtmalı serasında ve Antalya’da 25 dönümlük alanda üretim yapıyor. Firmanın yıllık üretimi 4 milyon saksıyı buluyor. Bu tür bitkilerin üretimine başlamak için 10 dönüm sera kurmayı rantabıl gören Okul, seranın kurulumu ve üretime başlamak için 1.5 ila 2 milyon TL arası yatırım yapmanın gerektiğini belirtiyor. 10 dönüm serada yıllık 250 bin saksı üretmek mümkün. Bu üretimle yılda 200-250 bin TL ciro elde edilebiliyor. Okul, “Bu işte hem iç hem de dış piyasalarda büyümeye müsait pazarlar söz konusu. Libya’da savaş bitti ve oradan da yeni yeni siparişler gelmeye başladı. Kuzey Irak’a satışlarımız var. Etrafımızdaki ülkelerde ciddi bir pazar mevcut. Ayrıca Türkiye’de zaten üretim açığı var” diyor. Saksılı bitkiler de diğer bitkiler gibi iki şekilde yetiştiriliyor. Ya tohumdan ya çelikten… Çelik, bir anaç bitkiden kırılarak fidelerin yetiştirilmesi anlamına geliyor. Çiçek tohumunda yurtdışına bağımlılığımız olduğunu da belirtelim.
Süs bitkileri üretiminde ender de olsa güç birliklerine de rastlanıyor. Yalova Gar-den A.Ş. geçen yıl 42 Yalovalı girişimcinin kurduğu bir şirket. TtGEM’den (Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü) Yalova Atatürk Tarım İşletmesi’nin bin 500 dönüm arazisini kiralayan şirket, şubat ayında arazinin devrini aldı. Burada saksılı mevsimlik ibreli çiçekler yetiştirecek. Yalova Gar-den’ın da Yönetim Kurulu Başkanlığını yapan Abdullah Okul, “Burayı çiçekçilik üssü yapacağız. Üretim ve pazarlamayı birlikte yürüteceğiz. Hedefimiz seralar kurmak” diyor.
PİYASAYA GÖRE ÜRETİM
Dış mekan süs bitkilerinde çalılar ve ağaçlar en önemli iki grubu oluşturuyor. Aydın merkezli Nergis Peyzaj da bu iki gruba odaklanmış. 35 yıllık geçmişi olan şirket, Aydın Belediyesi’nde Park Bahçeler Müdürü olarak çalışan Şevket Tokgöz tarafından kurulmuş. Şirketi şimdi peyzaj mimarı olan oğlu Volkan Tokgöz yönetiyor. Bu nedenle Nergis Peyzaj hem üretici hem de uygulayıcı olarak hizmet veriyor. Şirket Aydın’da 9 dönümlük arazisinde üretim yapıyor. Ödemiş’te de toplam dört dönümü bulan aile işletmelerinde kendine yönelik üretim yaptırıyor. Şirket ağaç ve “her dem yeşil çalılar”a odaklanmış durumda. Her dem yeşil çalılar deyince, adelya, hanımeli, yasemin, alacalı taflan, sarı taflan, çıtır taflan, fitos forum, melisa, şimşir gibi ağaçlar ve çiçekler akla geliyor. Bahçe düzenlemeleri için olmazsa olmak olan bu grupta firma, özellikle hanımeli, melisa, fitos ve taflanda çelikle üretim yapmayı tercih ediyor. Çalının üst tarafından budama yapıp, hazırlanan toprağa saplanıyor. Sera koşullarında bu tarz bitkiler altı ayda kökleniyor. Köklendikten sonra saksıya ya da yerdeyse torbaya alınıyor. Seradan çıkarıp satış yapmak için iki yıl beklemek gerekiyor. Budama ve bakım doğru yapıldığında bitkinin boyu bir metreye kadar ulaşıyor. Bir metreyi geçtiğinde ise tanesi 15-20 liradan üreticiden alıcı buluyor. Nergis Peyzaj Yönetim Kurulu Başkanı Volkan Tokgöz, üretime yeni başlayacakların en az iki dönümlük sera kurmasının gerekli olduğunu söylüyor.
Nergis Peyzaj ağaç olarak oya, çınar, huş, akçaağaç, erkek dut, palmiye, şamoroks gibi tropik ağaçları yetiştiriyor. Fide olarak toprağa dikildikten sonra bu ağaçların yetişmesi için üç dört yıl beklemek gerekiyor. Volkan Tokgöz, bu ağaçların yetiştirilmesiyle ilgili şu bilgileri veriyor: “Fide olarak toprağa dikildikten sonra bu ağaçları üç dört yıl unutmak gerekiyor. Elbette bakımlarını en iyi şekilde yapacaksınız. Belli bir forma ulaşınca bunlar saksıya aktarılır. Bitki büyüdükçe saksının formu da büyür. Örneğin bir çınar ağacı dört yılda üç metreye ulaşabilir. Ancak burada piyasayı iyi koklamak gerekir. Bir dönem olur ki bir buçuk metrelik ağaçlar gider. Ona göre ağaç hemen satışa da hazırlanabilir.”
PEYZAJ PROJESİ YAPILMALI
Türkiye’de dış mekan süs bitkilerinin en büyük alıcısı belediyeler. İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediyeleri gibi büyükler dışında yetiştiricilikle uğraşan belediye sayısı fazla değil. Belediyeler piyasadan aldıkları bitkileri kendi ekiplerine uygulatıyor. Bu ekipler de Park ve Bahçeler Müdürlüğü bünyesinde bulunuyor. Diğer bir deyişle belediyeler çok fazla dışarıdan peyzaj hizmeti almıyor.
Dış mekan süs bitkilerinin tamamlayıcısı olan peyzaj hizmetleri de günden güne önem kazanıyor. Özellikle toplu konutların ve modem binala rın kurulmasıyla peyzaj pazarı büyüyor. Peyzaj hizmeti vere cek bir şirketin ya bir Peyzaj Mimarları Odası’na kayıtlı bir peyzaj mimarı tarafından kurulması ya da bu şirkette bir peyzaj mimarının çalışması gerekiyor. Artık peyzaj çalışmaları teknolojinin olanakları kullanılarak yapılıyor. Peyzaj hizmeti verecek şirket, önce hizmetin istendiği alanı ölçüyor; oradaki mevut flora (bitki türü) ile ilgili analizler yapıyor. Alanda suyun bulunup bulunmadığına bakıyor. Alandaki olumlu ve olumsuz özellikler tespit ediliyor. Tasarımcı kendi fikrini kağıda dökmeden önce mal sahibinin de isteklerini öğreniyor. Mal sahibinin tarım alanı isteyip istemediğine kadar tüm veriler dikkate alınıyor. Tüm bu veriler ışığında üç boyutlu illüstrasyon hazırlanıyor.
Uygulamada önce zeminin nasıl yapılacağına karar veriliyor. Zeminde çim olup olmayacağı, karo, tahta gibi uygulama malzemelerinin kullanılıp kullanılmayacağı tespit ediliyor. Eğer çim ekimi yapılacaksa ekim fiyatı metrekare başına 3 ila 8 TL arasında değişiyor. Uygulamada kullanılacak ağaç ve çiçeklere göre fiyat çok farklı olabiliyor. Nergis Peyzaj Yönetim Kurulu Başkanı Volkan Tokgöz, peyzaj uygulamasında fiyatı etkileyen çok fazla değişken olduğunu belirtiyor. Tokgöz, “Uygulama bedeli belirlenirken, zemin ve yapısal uygulamalar, sulama sistemi kurulması, drenaj sistemi uygulaması, aydınlatma sisteminin kurulması, peyzaj donatı elemanları imalatı ve uygulaması, toptan bitki satışı gibi alt hizmetler dikkate alınıyor. Aynı mekan 3 bin TL’ye yapıldığı gibi, 100 bin TL’ye de yapılabilir. Yalnız başına kullanılacak bitkiler bile fiyatı çok etkiliyor. Bir kadife çiçeği 25-50 kuruştan satılırken, altı yıllık bir fenüks tropik ağacının bedeli 300-400 TL’yi bulabiliyor. Peyzaj projelerinde genellikle anahtar teslim fiyat veriliyor.”
10 milyona kadar Hazine destekli kredi
Ziraat Bankası, süs bitkileri yetiştiriciliği yapanlara ve bunun için sera kuranlara Hazine’nin faiz desteği verdiği, düşük faizli kredi sunuyor. Bu kredileri kullanmak için ulusal çiftçi kayıt sistemi içerisinde yer alan üretici olmak gerekiyor. Üreticiler, 10 milyon TL’ye kadar işletme kredilerinde yüzde 4’den, orta ve uzun vadeli yatırım kredilerinde ise yüzde 5’ten başlayan faiz oranlarıyla kredi kullanabiliyorlar. Ziraat Bankası dış mekan süs I bitkileri yetiştiricilerine; arazi tesviyesi, sera inşası gibi yatırım
giderlerinin finansmanı amacıyla yatırım kredisinin imkanının yanı sıra toprak hazırlama, tohum, fide, ilaç, saksı, torf, yıllık plastik örtü malzemesi, işçilik, enerji, hasat, harman, ambalajlama, pazarlama gibi giderlerin finansmanı için işletme kredisi ürününü sunuyor. Ziraat Bankası kredilerinden yararlanmak için üreticilerde bazı koşullar da aranıyor. myfikirler.com Seralarda dış mekan süs bitkisi üreteceklerin; kontrollü örtüaltı üretme koşullarına sahip, en az bir dekar büyüklüğünde seralarda üretim yapması gerekiyor. Örtüaltı Üretiminin Kayıt Altına Alınması Hakkında Yönetmeliğe uygun olarak örtüaltı yetiştiriciliği yaptığı Bakanlıkça tespit edilen, Örtüaltı Kayıt Sisteminde (ÖKS) kayıt altına alınan işletmeler bu kredilerden yararlanabiliyor. İl ilçe tarım müdürlüklerinin onayladığı fizibilite raporlarıyla işletmeler, Hazine’nin faiz desteği verdiği bu kredilere başvurabilir.
İstanbul Ağaç ve Peyzaj A.Ş. neler üretiyor?
Ağaç grubu: Ihlamur, çınar, erguvan, akçaağaç, çitlenbik, gladiçya, hatmi, oya, süs armudu, dişbudak, fıstık çamı, sedir, leylandi.
Çalı grubu: Gül, taflan, erguvan, erik, hatmi, ligustrum, şimşir, yıldız çalısı, alev çalısı
Mevsimlik çiçek: Yaz döneminde begonya, kadife, ateş çiçeği, papatya, horoz ibiği, tilki kuyruğu, sardunya, petunya, cam güzeli, yıldız çiçeği. Kış döneminde, hercai menekşe, çuha, vapur dumanı, siklamen, kasımpatı, şebboy
Soğanlı bitkiler: Lale, sümbül, nergis, muskari, ters lale
Yer örtücüler: Gazanya, fare kulağı, kaz ayağı, acem halısı, sedum
RAHİME BAŞ UÇAR / PARA
