Ekonomide Orta Sınıf İvmesi

Türkiye’de orta sınıfa son 4 yıllık dönem içerisinde yaklaşık olarak 2 milyon yeni üye katıldı. Bu ivme yukarı doğru devam ediyor. 2018 yılında hanelerin yüzde 30’u orta sınıf olacak. Orta sınıfın gelişmesi, Türkiye ekonomisine de önemli etkilerde bulunuyor. Yeni tüketim kalıpları edinen orta sınıf, tüketimin istikrar kazanmasına da yol açıyor. Bu yönüyle pek çok sektörü değiştiriyor…

Gelişmiş ülkelerin tarihlerinde orta sınıfın önemli bir payı var. Orta sınıfın gelişmesi sosyo-politik alana olduğu kadar ekonomiye de istikrar getirerek sürdürülebilir bir ivme yaratıyor. Benzer hikaye içinde bulunduğumuz süreçte Türkiye için de gerçekleşiyor. Trend Group ve Innoworks’un ortak ürünü Trend Base tarafından VitrA için özel olarak yapılan orta sınıf araştırması, Türkiye ekonomisi için bu kitlenin ne kadar kritik olduğunu gözler önüne seriyor. Mortgage kredisi ile aldıkları evlerini döşemek için alışveriş merkezlerini dolaşan tek bir orta sınıf üyesi, bankacılıktan inşaata hemen hemen her sektöre hareket kazandırıyor. Özellikle 2008’e kadar orta sınıfın gelişmesinde Türkiye ekonomisine paralel olarak dikkat çekici bir aşama kaydedildi. Türkiye’nin ekonomik büyümesi 2009 yılında daralma yaşamasına rağmen 2010’da toparlandı.

Orta sınıfı tanımlayan özellikler

–    Yüzde 22’si normal lise ve yüzde 39-9’u meslek lisesi mezunu. Türkiye ortalamasında meslek lisesi mezunlarının oranı yüzde 6.7, normal lise mezunlarının oranı yüzde 11.

–    Yandan fazlası 3-4 kişilik aileler.

–    Yüzde 4’ü üniversite mezunu. Türkiye ortalamasında yüzde 7.

–    Yüzde 32.2’si aylık ücretli çalışan. Yüzde 13-5’u memur ya da teknik eleman iken yüzde 30.9’u ya tek başına ya da ailesi ile çalışan esnaf veya işletmeci.

–    Yüzde 7.8’i işyeri sahibi.

–    En üst grubun evsahipliği oranı yüzde 75, orta sınıf için ise oran yüzde 67,3.

–    Avize kullananların oranı yüzde BO’larda, çıplak ampul ve floresan aydınlatma kullananların oranı yüzde 45’lerde.

–    Parke kullanımı üst grupta yüzde 45’lerdeyken orta sır yüzde 25’ler civarında.

–    Yarıya yakını araç sahibi. Genelde araçlarını ikinci el ?

–    Banka kredisi kullanımında tedbirliler.

–    Dörtte üçü gazete okuyor.

2011’e gelindiğinde ise Türkiye, yıllık yüzde 8,5’luk büyüme oranı ile Çin’in ardından dünyanın en hızlı büyüyen ikinci ekonomisi oldu. Türkiye’nin gösterdiği bu performans, geçmişte olduğu gibi orta sınıfa yeni katılımlara önünü açtı.

Her beş haneden biri orta sınıf

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2012 yılı itibariyle Türkiye’de hane sayısı yaklaşık 20 milyon. Türkiye Araştırmacılar Derneği’nin saptamalarına göre bu hanelerin yüzde 22’sini orta sınıfa ait haneler oluşturuyor.

Orta sınıf hanelerde aile içerisinde kadınların da çalışma hayatında olduğu bir kesim var. Fakat kadınların iş hayatına katılımı konusunda henüz Türkiye olması gereken seviyelerin çok uzağında. Bu durum orta sınıf hane halkı içerisinde tek kişinin sosyal statüsünün ailenin sınıfsal statüsünü belirlediği bir ortam yaratıyor. Türkiye ekonomisi geleceğe yönelik ciddi duraklama sinyalleri verse de önümüzdeki dönemde orta sınıf hanelerin belli seviyeleri yakalayacağı öngörülüyor.

Tabii bu durumun ekonomik büyümeyle birlikte nüfusun büyümesiyle de yakından ilgili olduğunu belirtmek gerekiyor.

Nüfus artış hızını önümüzdeki seneler için tahmini yüzde 0,8 olarak alırsak orta sınıf hanelerin sayısı 2018 yılında 4,7 milyon civarında olacak. Bu gelecek projeksiyonunu yaparken şimdiden etkisi görülen orta teknik eğitimin yaratacağı yeni kitleyi de hesaba katmak gerekiyor. Mesleki ve teknik orta öğretim okullarının sayısı 2013 yılında 6 bin 204 oldu.

Milli Eğitim Bakanlığı 2012-2013 yılı istatistiklerine göre bu okullardaki öğrenci sayısı toplam 2 milyon 269 bin 651. 2011-2012 öğretim yılında meslek ve teknik okullarından 332 bin 154 kişi mezun oldu. Bu sayı 2005-2006 döneminde 205 bin 219 olarak gerçekleşti. Mezun sayısındaki artış oranı 7-8 sene öncesine göre yüzde 41 geçen seneye göre yüzde 6 oldu.

Mezun olanların yüzde 90’ı hemen iş bulabiliyor. Bu okullar, her sene en az 300 bin kişi mezun verse beş sene içerisinde bu okullardan mezun kişilerin toplam sayısının 1,5 milyon olacağı tahmin edilebilir. Dolayısıyla orta sınıfın gelecek projeksiyonlarına bu tip eğitim kurumlarmdan mezun olacak 1,5 kişi de eklendiğinde Türkiye’de 2018 yılma gelindiğinde hanelerin yüzde 30’unun orta sınıf hanelerden oluşması bekleniyor.

Yeni orta sınıfın ortaya çıkışı

Bir kişi alt orta veya alt sınıftan nasıl orta sınıfa geçiyor? İşsiz veya vasıfsız işçiler aldıkları mesleki eğitim, çıraklık eğitimi veya mesleki tecrübe ile vasıflı işçi veya teknisyen konumuna geçiyorlar. Böylece vasıflı ücretli işlerde çalışmaya başlıyorlar. Hatta aralarında küçük işletme sahipleri bile var. Ailelerinden daha az destek almaya başlıyorlar; kendi ayakları üzerinde durabiliyorlar. Maddi ilişkiler söz konusu olduğunda aile de olsa başkası da olsa para veren veya yardım eden taraf tahakküm etmeye başlar. Tahakkümden kurtulunca da özgüvenleri artıyor. Maddi manevi aileden daha bağımsız hale gelip meslek ve iş edinerek güven ve itibar kazanmak statülerini değiştiriyor. Bu da kendi ailelerini kurmalarını çabuklaştmyor. Hem maddi, hem manevi anlamda rahata eren bir sınıftan söz ediyoruz.

Orta sınıf tüketimde istikrar getiriyor

Orta sınıfın artması ile istikrar veya istikrar ihtiyacı da artıyor. Üst sınıf bir yerden sonra tüketimle mutlu olmayabiliyor.

En alt grup da üst sınıfın tüketime rağmen sıkıntısını hissedebiliyor. Üst ve alt sınıflar daha fazla değişmeye çalışırken orta sınıf, genelde, olanı muhafaza etmeye çalışıyor ve istikrara daha fazla ihtiyaç duyuyor. Türkiye’de de orta sınıfın büyümesi istikrar açısından olumlu bir tablo oluşturuyor. Orta sınıfın diğer sosyal statü gruplarına göre daha belirgin bir tüketim kalıbı söz konusu. Bu tüketim kalıbı belli bir süre sonra istikrar kazanan bir tüketim ortamının doğmasına neden oluyor.

Orta sınıfın artması ile tüketim artıyor artmasına ama daha önemlisi hayat dengesi artıyor. Hayat dengesi olan orta sınıf daha mutlu ve tatminkar, kendi ailelerinden daha öteye geçebilmiş olmanın güvenini yaşıyor ve durumuna şükrediyor. Orta sınıf için hayat dengesi önemli bir tüketim kavramı olarak öne çıkıyor. Orta sınıf diğer sınıflara kıyasla daha muhafazakar bir yaşam tarzı ve belli dengeleri gözetiyor. Bu dengeler evden arabaya, oradan tatil alışkanlıklarına kadar birçok unsuru barındırıyor. İlerleyen sayfalarda görüleceği üzere bu durum orta sınıf bireylerin tüketiminde bazı kodların ortaya çıkmasına yol açıyor.

KÜLTÜREL SERMAYE DE ÖNEMLİ

–    Sosyoekonomi, bireylerin ekonomik aktiviteleriyle sosyal hayatları arasındaki ilişkiyi ve genellikle ekonomi k aktivitenin sosyal etkilerini inceliyor. Hanelerin ve o hanede yaşayan bireylerin sosyal ve ekonomik imkanları bakımından toplum içinde konumlarını belirleyen bir gösterge.

–    SES ve kültürel sermaye arasında bağ kurulduğu zamanlar da vardır. Kültürel sermaye ise meslek ve gelir grubundan ziyade yaşam tarzı ile ilgili. Bireylerin kültürel sermayesine farklı ortamlara nasıl adapte olduklarına ve bilgi ile görgülerine bakılarak karar veriliyor.

–    Araştırmalarda sosyoekonomik statü hane bireylerinin eğitim ve meslek bilgilerinden yola çıkarak hesaplanıyor.

–    Sosyoekonomik statüyle (SES) ilgili yapılan en güncel çalışma TÜAD (Türkiye Araştırmacılar Derneği) tarafından 2011-2012 yılında gerçekleştirildi.

TURKISHTIME