Nadir Toprak Elementleri ve Türkiye’nin Stratejik Konumu

Küresel ekonomi yeni bir döneme giriyor. Petrol ve doğalgazın yerini, “yeşil enerji devrimi”nin ve ileri teknolojinin temel taşları olan nadir toprak elementleri (NTE) alıyor. Savunma sanayisinden elektrikli araçlara, rüzgâr türbinlerinden akıllı telefonlara kadar pek çok sektörün vazgeçilmezi haline gelen bu elementler, ülkeler arasında jeopolitik bir rekabet alanı yaratıyor.

Bugün 4 milyar dolar civarında olan küresel NTE pazarının, 2030 yılına kadar 15 milyar doları aşması bekleniyor. Bu stratejik kaynaklar için güvenli tedarik zincirleri oluşturma yarışı hızlanırken, Türkiye de dünyanın en büyük beş üreticisinden biri olma hedefiyle öne çıkıyor.

Nadir Toprak Elementleri Neden Bu Kadar Önemli?

NTE’ler, 17 farklı elementten oluşan ve manyetik, optik, elektronik özellikleriyle modern teknolojinin bel kemiğini oluşturan metallerdir. Başlıca kullanım alanları:

• Savunma Sanayi: Füze sistemleri, radar teknolojileri, uydu iletişimi

• Elektrikli Araçlar: Lityum-iyon bataryalar, motor mıknatısları

• Yenilenebilir Enerji: Rüzgâr türbinleri, güneş panelleri

• Elektronik: Akıllı telefonlar, bilgisayar çipleri, LED aydınlatma

Ancak bu elementlerin küresel arzı büyük ölçüde Çin’in kontrolünde. Dünya rezervlerinin %37’sine sahip olan Çin, NTE üretiminde %70’lik bir payla küresel piyasaya hâkim. Bu durum, diğer ülkeleri alternatif tedarik kaynakları aramaya itiyor.

Küresel Rekabet ve Ticaret Savaşları

Çin’in NTE ihracatına getirdiği kısıtlamalar, ABD-Çin ticaret savaşlarının en kritik cephelerinden biri haline geldi. Örneğin:

• 2024’te Çin, ABD’ye germanyum, galyum ve grafit ihracatını yasakladı.

• ABD ise Çin’den gelen NTE ürünlerine %145’e varan ek gümrük vergileri uyguladı.

• Avrupa Birliği, Kritik Hammaddeler Yasası ile kendi tedarik zincirini güçlendirmeye çalışıyor.

Bu savaşta ABD, Grönland’daki devasa NTE rezervlerini kontrol altına almak için diplomatik girişimlerde bulunurken, Ukrayna ile stratejik anlaşmalar yapmayı planlıyor.

Türkiye’nin NTE Stratejisi: Büyük Rezervler, Büyük Hedefler

Türkiye, Eskişehir Beylikova’da keşfedilen 694 milyon tonluk NTE rezerviyle dünyanın en büyük ikinci kaynağına sahip. Ayrıca Malatya, Sivas, Burdur ve Kayseri’de yeni sahalar tespit edildi.

Türkiye’nin NTE Hamlesinin Avantajları:

✅ Çin’e Bağımlılığı Azaltma: Yerli üretimle savunma ve teknoloji sanayisinde dışa bağımlılık düşecek.
✅ Ekonomik Kazanç: 2030’da 15 milyar dolara ulaşacak pazarın önemli bir oyuncusu olunabilir.
✅ Yeşil Enerji Devriminde Rol Alma: Rüzgâr ve güneş enerjisi teknolojilerinde yerli üretim artacak.

Atılması Gereken Adımlar:

🔹 Yerli İşleme Tesisleri: Ham cevheri işleyecek tesisler kurulmalı.
🔹 Ar-Ge Yatırımları: NTE’lerin yüksek teknolojide kullanımı için araştırmalar desteklenmeli.
🔹 Uluslararası İş Birlikleri: AB, ABD ve Asya ülkeleriyle stratejik ortaklıklar geliştirilmeli.

Ticaret Savaşlarının Yeni Enstrümanı: NTE’lerin Jeopolitik Önemi

Küresel ekonomide yeni bir güç mücadelesi yaşanıyor. Bu kez savaşın merkezinde petrol veya doğalgaz değil, modern teknolojinin yapı taşları olan nadir toprak elementleri (NTE) var. Elektrikli araçlardan savunma sistemlerine, rüzgâr türbinlerinden akıllı telefonlara kadar kritik öneme sahip bu elementler, ülkelerin teknolojik egemenlik mücadelesinde kilit rol oynuyor.

Özellikle ABD-Çin ticaret savaşlarında NTE’ler, ekonomik yaptırım silahına dönüşmüş durumda. Çin, küresel NTE üretiminin %70’ini kontrol ediyor ve bu gücünü stratejik bir koz olarak kullanıyor. Örneğin:

• 2024’te ABD’ye germanyum, galyum ve grafit ihracatını yasakladı.

• ABD ise misilleme olarak Çin menşeli NTE’lere %145’e varan ek gümrük vergileri getirdi.

Bu gelişmeler, NTE’lerin artık sadece bir endüstriyel hammadde değil, aynı zamanda jeopolitik bir silah haline geldiğini gösteriyor.

Neden “Küresel Ekonominin Yeni Petrolü” Olarak Anılıyor?

NTE’ler, 17 nadir elementten oluşuyor ve benzersiz manyetik, optik ve elektronik özellikleriyle ileri teknoloji ürünlerinin vazgeçilmezi haline geliyor.

Başlıca Kullanım Alanları:

✔ Savunma Sanayi: Füze sistemleri, uydu teknolojileri, radar sistemleri
✔ Elektrikli Araçlar: Yüksek performanslı bataryalar, motor mıknatısları
✔ Yenilenebilir Enerji: Rüzgâr türbinleri, güneş panelleri
✔ Tıp ve Elektronik: MR cihazları, akıllı telefon ekranları, fiber optik kablolar

Öngörülere göre, 2030 yılına kadar NTE pazarının 15 milyar doları aşması bekleniyor. Bu büyümenin arkasında:

• Elektrikli araç devrimi

• Yeşil enerji yatırımlarındaki artış

• Savunma teknolojilerindeki ilerlemeler

Ancak arz-talep dengesizliği, gelecekte ciddi bir tedarik krizine yol açabilir.

Türkiye’nin Dev Rezervleri ve Küresel Rekabetteki Yeri

Türkiye, Eskişehir Beylikova’da keşfedilen 694 milyon tonluk NTE rezerviyle dünyanın en büyük ikinci kaynağına sahip. Ayrıca Malatya, Sivas ve Kayseri’de yeni sahalar tespit edildi.

Türkiye’nin Avantajları:

✅ Çin’e Bağımlılığı Azaltma: Yerli üretimle savunma ve teknoloji sanayisinde dışa bağımlılık düşecek.
✅ Ekonomik Kazanç: Küresel pazarın büyümesiyle Türkiye, yıllık milyarlarca dolarlık ihracat potansiyeli yakalayabilir.
✅ Jeopolitik Güç: NTE’ler, Türkiye’ye uluslararası arenada stratejik bir pazarlık gücü kazandırabilir.

Atılması Gereken Adımlar:

🔹 Yerli İşleme Tesisleri: Ham cevheri işleyecek tesisler kurulmalı.
🔹 Ar-Ge Yatırımları: NTE’lerin yüksek teknolojide kullanımı için araştırmalar desteklenmeli.
🔹 Uluslararası İş Birlikleri: AB, ABD ve Asya ülkeleriyle tedarik zinciri anlaşmaları yapılmalı.

Türkiye, NTE Üretiminde Küresel Oyuncu Olma Yolunda

Türkiye, Eskişehir Beylikova’da keşfedilen 694 milyon tonluk nadir toprak elementi (NTE) rezerviyle dünya sahnesine çıkıyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar’ın açıkladığı üzere, yıllık 570 bin ton NTE işleme kapasiteli endüstriyel tesis kurma hedefi, Türkiye’yi dünyanın ilk beş NTE üreticisi arasına sokabilecek kritik bir adım. Ancak bu hedefe ulaşmak için uluslararası işbirlikleri ve teknoloji transferi büyük önem taşıyor.

Neden Uluslararası İşbirlikleri Şart?

1. Teknoloji Eksikliği ve Çin’in Küresel Hakimiyeti

NTE’lerin işlenmesi, yüksek teknoloji ve uzmanlık gerektiriyor. TOBB Türkiye Madencilik Meclisi Başkanı İbrahim Halil Kırşan’ın belirttiği gibi:

• “Rezerv kadar, işleyecek teknoloji de önemli.”

• Çin, NTE arıtma ve işlemede dünyada tekel konumunda.

• 2010’da Japonya’ya uyguladığı NTE ambargosuyla fiyatları %500 artırdı.

Bu nedenle, Türkiye’nin Batılı ülkelerle ortaklık kurması, Çin’in tekelini kırmak isteyen ABD ve AB için de stratejik bir fırsat sunuyor.

2. Tedarik Zinciri Güvenliği

• ABD ve AB, Çin’e bağımlılıktan kurtulmak istiyor.

• Türkiye’nin coğrafi konumu ve rezervleri, alternatif tedarik kaynağı olarak ideal.

• Savunma sanayi ve yeşil enerji sektörleri için NTE’ler hayati önemde.

Türkiye’nin NTE Stratejisi: Planlar ve Hedefler

1. 12. Kalkınma Planı ve 2030 Sanayi Stratejisi

• Kritik hammaddelerin güvenli tedariki için uluslararası ittifaklar kurulacak.

• NTE aranması ve işlenmesine yönelik projeler desteklenecek.

• Türkiye, “ilk 5 NTE üreticisi” olma hedefini resmi belgelere aldı.

2. Beylikova Projesi ve Sonraki Adımlar

✔ Pilot tesis kuruldu, endüstriyel tesis için çalışmalar sürüyor.
✔ Yıllık 570 bin ton işleme kapasitesi hedefleniyor.
✔ ABD, AB ve Asya ülkeleriyle teknoloji transferi görüşmeleri yapılıyor.

Fırsatlar ve Zorluklar

Türkiye’nin Avantajları:

✅ Dünyanın 2. büyük NTE rezervi (Çin’den sonra).
✅ AB ve ABD’nin Çin alternatifi arayışıyla uyumlu jeopolitik konum.
✅ Enerji, savunma ve otomotiv sanayisinde yerli üretimi destekleme potansiyeli.

Çözülmesi Gereken Sorunlar:

⚠ NTE arıtma teknolojisinde Çin’e bağımlılık.
⚠ Yüksek işleme maliyetleri ve uzman eksikliği.
⚠ Küresel piyasada Çin’in fiyat manipülasyon riski.

Milyarlık Yatırımlarla Şekillenen Gelecek

Türkiye’nin nadir toprak elementleri (NTE) alanındaki potansiyeli, uzmanlar tarafından “21. yüzyılın en stratejik yatırım fırsatı” olarak değerlendiriliyor. Millî İstihbarat Akademisi Öğretim Üyesi Dr. Celal Erbay’ın analizlerine göre:

• Eskişehir Beylikova’daki 694 milyon tonluk rezerv, milyarlarca dolarlık ekonomik değer taşıyor.

• Tam kapasite işletme için 500 milyon-1 milyar dolar arası yatırım gerekiyor.

• 10 yıllık bir süreçte tam üretim kapasitesine ulaşılabilir.

• Küresel talep artışıyla birlikte orta vadede yüksek kârlılık bekleniyor.

Ege Maden İhracatçıları Birliği Başkanı İbrahim Alimoğlu, bu yatırımların Türkiye’yi “küresel tedarik zincirinde alternatif bir kutup” haline getireceğini vurguluyor:

“NTE rezervleri sayesinde hem yerli sanayinin ihtiyacını karşılayabilir, hem de Çin’e bağımlılığı azaltan stratejik bir tedarik merkezi olabiliriz.”

Küresel Rekabette Türkiye’nin Avantajları

1. Jeopolitik Konum ve Bölgesel Entegrasyon

Trans-Eurasian Gateway (Tethys) kurucuları Baran Umut Baycan ve Prof. Dr. Leyla Keser Berber’in değerlendirmelerine göre:

• Türkiye, Avrupa-Orta Asya koridorunda kritik bir köprü konumunda.

• “Karma finansman” (blended finance) modelleriyle uluslararası yatırımcılar için cazip bir merkez haline gelebilir.

• Hazırlanan Türkiye Kritik ve Stratejik Madenler Raporu, AB ve ABD’nin benzer belgelerine kıyasla daha somut ve uygulanabilir bir yol haritası sunuyor.

2. Teknolojik ve Endüstriyel Dönüşüm Potansiyeli

• Elektrikli araç bataryalarından savunma sanayine kadar yüksek katma değerli üretim imkanı.

• Üniversite-sanayi işbirlikleriyle Ar-Ge merkezleri kurulabilir.

• Yeşil enerji teknolojilerinde yerli üretimin önü açılabilir.

Atılması Gereken Kritik Adımlar

1. Master Plan Yaklaşımı

TOBB Türkiye Madencilik Meclisi Başkanı İbrahim Halil Kırşan’ın altını çizdiği gibi:

• Her maden için özel stratejiler geliştirilmeli.

• Yasal altyapı, uluslararası standartlara uygun hale getirilmeli.

• Mineral Tedarik Ortaklığı gibi küresel işbirlikleri aktif şekilde kullanılmalı.

2. Sürdürülebilir Madencilik ve Çevresel Etkiler

• Rezervlerin işlenmesinde çevre dostu teknolojiler öncelikli olmalı.

• Atık yönetimi ve geri dönüşüm sistemleri kurulmalı.

• AB’nin “Kritik Hammaddeler Yasası” ile uyumlu politikalar izlenmeli.

Avrupa’nın Çin’e Alternatif Yeni Güvenilir Kaynağı: Türkiye

Trans-Eurasian Gateway (Tethys) kurucuları Prof. Dr. Leyla Keser Berber ve Baran Umut Baycan, Türkiye’nin nadir toprak elementleri (NTE) ve kritik hammaddeler alanında Avrupa’nın güvenilir tedarikçisi olabileceğini vurguluyor. Özellikle:

✔ Eskişehir Beylikova’daki devasa rezervler, Avrupa’nın NTE ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılayabilir.
✔ Coğrafi yakınlık ve gelişmiş lojistik altyapı, Türkiye’yi Çin’e kıyasla daha istikrarlı ve hızlı tedarik merkezi yapıyor.
✔ Rezerv çeşitliliği sayesinde bataryalardan savunma sistemlerine kadar geniş yelpazede ihtiyaca cevap verilebilir.

Berber, “Çin’in NTE tekelinden rahatsız olan AB ülkeleri, Türkiye’yi stratejik alternatif olarak görüyor. Bu fırsatı değerlendirmek için AB ile somut proje bazlı işbirlikleri şart” diyor.

Orta Asya ile Entegrasyon: Türkiye’nin Bölgesel Liderlik Fırsatı

Neden Orta Asya İşbirliği Kritik?

• Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan zengin NTE rezervlerine sahip ancak işleme teknolojisinden yoksun.

• Türkiye’nin rafineri ve Ar-Ge altyapısı, bu ülkelerin ham maddelerini katma değerli ürüne dönüştürebilir.

• Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu ve Hazar Denizi limanları, işlenmiş ürünleri Avrupa’ya taşımak için ideal.

Baycan’ın ifadesiyle:

“Türkiye liderliğinde kurulacak ortak işleme tesisleri, hem Orta Asya’nın kalkınmasını sağlar hem de Çin’in küresel NTE hegemonyasını kırar. Bu, Türkiye’yi Avrasya’nın kritik hammadde merkezi yapacak bir adımdır.”

Somut Adımlar: Türkiye’nin Atması Gereken 5 Kritik Hamle

1. AB ile Stratejik Ortaklık Anlaşmaları

   • Avrupa Kritik Hammaddeler Ajansı (ERMA) ile işbirliği protokolleri imzalanmalı.

   • AB’nin Critical Raw Materials Act kapsamında finansman desteği talep edilmeli.

2. Orta Asya’da Entegre Tesisler

   • Kazakistan ve Özbekistan’da rafineri ve ara ürün fabrikaları kurulmalı.

   • Türk Eximbank ve TİKA, bölgesel yatırımlara destek vermeli.

3. Lojistik Koridorların Güçlendirilmesi

   • Bakü-Tiflis-Kars hattının kapasitesi artırılmalı.

   • Hazar Denizi’nde düzenli feribot seferleri başlatılmalı.

4. Teknoloji Transferi için Küresel İşbirlikleri

   • ABD’li maden devleri (ör. MP Materials) ile know-how paylaşımı yapılmalı.

   • Güney Kore ve Japonya’dan ileri arıtma teknolojileri alınmalı.

5. Sürdürülebilir Madencilik Standartları

   • AB’nin çevresel kriterleri (EU Taxonomy) baz alınmalı.

   • Geri dönüşüm ve atık yönetimi için yerli teknoloji geliştirilmeli.

Devlet Destekli Finansman Modellerinin Kritik Rolü

Trans-Eurasian Gateway (Tethys) kurucuları Prof. Dr. Leyla Keser Berber ve Baran Umut Baycan, Türkiye’nin nadir toprak elementleri (NTE) ve kritik madenler alanında küresel bir oyuncu olabilmesi için acilen yeni finansal mekanizmalar oluşturulması gerektiğini vurguluyor. Öne çıkan öneriler:

1. Kritik Madenler Altyapı Fonu (CMAF)

• Madencilik projelerine uzun vadeli, düşük faizli krediler sağlanmalı

• Kamu-özel sektör ortaklığı (PPP) modeliyle fonun etkinliği artırılmalı

• Örnek Model: AB’nin “Kritik Hammaddeler Fonu” (CRMA) benzeri bir yapı

2. ESG Uyumlu Finansman Modelleri

• Uluslararası yatırımcılar için çevresel, sosyal ve yönetişim kriterleri zorunlu hale getirilmeli

• Sektörde IRMA (Initiative for Responsible Mining Assurance) sertifikasyonu teşvik edilmeli

• Veri: ESG uyumlu şirketlerin finansmana erişimi %40 daha fazla

3. Devlet Garantili Sigorta Sistemi

• Madencilik projelerindeki jeopolitik ve operasyonel riskler sigorta kapsamına alınmalı

• Örnek Uygulama: İhracat Kredi Garanti Fonu (Eximbank) modelinden esinlenmeli

Uluslararası Finansmana Erişimin Önündeki 4 Temel Engel

Berber’in analizlerine göre Türkiye’de madencilik sektörünün finansman sorunları:

1. Yüksek Risk Algısı

   • Proje geri dönüş sürelerinin 10-15 yıla uzaması

   • Küresel yatırımcıların %68’inin madencilikte “yüksek riskli” algısı

2. ESG Uyumsuzluğu

   • Sektörün %72’sinin uluslararası sürdürülebilirlik standartlarını karşılamaması

3. Altyapı Eksiklikleri

   • Rafineri ve işleme tesislerinin olmaması nedeniyle yatırım maliyetlerinin %35-40 artması

4. Yasal Belirsizlikler

   • Maden kanunlarındaki değişkenliklerin yatırımcı güvenini zedelemesi

Küresel NTE Pazarında Son Gelişmeler ve Türkiye’nin Konumu

ABD-Ukrayna Anlaşmasının Etkileri

Dr. Celal Erbay’ın değerlendirmelerine göre:

• Anlaşma Değeri: 500 milyar – 1 trilyon dolar arası (tahmini)

• Ukrayna’nın Potansiyeli:

  • 15-26 trilyon dolarlık yeraltı kaynağı

  • Küresel kritik minerallerin %5’ine sahip

• Zorluklar:

  • Savaş nedeniyle altyapı eksikliği

  • Tam kapasite üretim için 10-15 yıl gerekliliği

Türkiye’nin Avantajları

✔ Eskişehir Beylikova: 694 milyon ton NTE rezervi (Çin’den sonra dünyada 2.)
✔ Coğrafi Konum: AB pazarına lojistik avantaj
✔ Tamamlanan Adımlar: Pilot tesis faaliyete geçti, endüstriyel tesis çalışmaları sürüyor

Türkiye İçin 5 Acil Eylem Planı

1. CMAF’nin 2025’e Kadar Hayata Geçirilmesi

   • Başlangıç bütçesi: 2 milyar dolar

   • Hedef: 2030’a kadar 10 milyar dolarlık yatırım çekmek

2. ESG Danışmanlık Merkezi Kurulması

   • Madencilik şirketlerine uluslararası standartlara uyum desteği

   • TÜBİTAK ve üniversitelerle işbirliği

3. Orta Asya Entegrasyon Projesi

   • Kazakistan ve Özbekistan’da ortak rafineri tesisleri

   • Bakü-Tiflis-Kars hattıyla Avrupa’ya ulaşım

4. Teknoloji Transfer Anlaşmaları

   • Güney Kore ve Japonya’dan arıtma teknolojileri alımı

   • ABD’li MP Materials ile know-how paylaşımı

5. Yasal Reform Paketi

   • Maden Kanunu’nda istikrar garantisi

   • Yabancı yatırımcılar için vergi indirimleri

ABD’nin Kritik Maden Stratejisi: Grönland ve Ötesi

Dr. Celal Erbay’ın analizlerine göre ABD, Çin’in NTE tekelini kırmak için çok yönlü bir küresel strateji izliyor:

1. Grönland Hamlesi

• Rezerv Potansiyeli: NTE, altın, çinko, nikel, grafit ve uranyum

• Stratejik Projeler: Qeqqata ve Hvalsey bölgelerindeki mega maden projeleri

• Arktik Avantajı:

  • İklim değişikliğiyle açılan yeni ticaret rotaları (Kuzeybatı Geçidi)

  • Süveyş Kanalı’na alternatif nakliye koridorları

  • 2013-2023 arasında Arktik nakliyesinde %37 artış

2. Trump’ın “Acil Önlemler” Kararnamesi (Mart 2025)

• Amaç: Yerli maden üretimini hızlandırmak

• Kapsam:

  • İzin süreçlerinin kısaltılması

  • Federal arazilerde madenciliğin kolaylaştırılması

  • Ar-Ge vergi teşvikleri

Türkiye Madenciler Derneği Başkanı Mehmet Yılmaz’ın vurguladığı gibi:
“Bu karar, kritik hammaddelerin artık milli güvenlik meselesi olduğunu kanıtlıyor. Türkiye’nin de benzer adımları acilen atması şart.”

Türkiye İçin Kritik Dersler ve Fırsatlar

ABD Modelinden Çıkarımlar

1. Stratejik Sektör İlanı

   • Madenciliği “milli güvenlik sektörü” kapsamına alma

   • Özel vergi ve teşvik rejimi oluşturma

2. Hızlı İzin Mekanizmaları

   • ÇED süreçlerinde özel madencilik birimleri

   • Proje bazlı “yeşil koridor” uygulaması

3. Arktik Benzeri Lojistik Ağı

   • Bakü-Tiflis-Kars hattının “NTE Koridoru”na dönüştürülmesi

   • Hazar Denizi’nde maden ihracatına özel limanlar

Türkiye’nin Eşsiz Avantajları

✔ Eskişehir Beylikova: Çin’den sonra dünyanın 2. büyük NTE rezervi
✔ Jeopolitik Köprü: AB-Orta Asya arasında tek istikrarlı bağlantı
✔ Tamamlanan Altyapı: Pilot tesis faaliyette, endüstriyel tesis yolda

Türkiye’nin Atması Gereken 5 Acil Adım

1. “Milli Maden Stratejisi” Kararnamesi

   • Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle madenciliğe öncelik

   • 2025-2030 yol haritasının açıklanması

2. NTE Özel İhtisas OSB’leri

   • Eskişehir, Malatya ve Sivas’ta entegre tesisler

   • 5 yıl vergi muafiyeti + enerji desteği

3. Türk Eximbank’tan Özel Kredi Paketi

   • Madencilik projelerine %2 faizli 10 yıl vadeli krediler

   • Yıllık 5 milyar dolar tahsis

4. Arktik Stratejisine Paralel Lojistik

   • Bakü-Tiflis-Kars hattında haftalık NTE seferleri

   • Kars’ta NTE depolama ve işleme merkezi

5. Küresel Maden İttifakları

   • ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) ile veri paylaşımı

   • İngiltere Kritik Mineraller İttifakı’na resmi üyelik

Kritik Madenler Yol Haritası Belirleniyor

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Kritik ve Stratejik Madenler Raporu, ülkemizin sanayi ve teknoloji politikalarında yeni bir dönemi başlatacak önemli bir çalışma olarak öne çıkıyor. Raporda, ekonomik ve stratejik açıdan hayati önem taşıyan 26 maden belirlenirken, bunların 10’unun (kobalt, krom, molibden, nikel, niyobyum, titanyum, alüminyum, çinko, demir ve manganez) hem kritik hem de stratejik kategoride değerlendirildiği vurgulanıyor.

Stratejik Madenlerin Sınıflandırılması:

• Üretim Hacmi Yüksek Olanlar: Alüminyum, demir ve titanyum gibi endüstrinin temel taşları

• Nadir Bulunanlar Ancak Kritik Öneme Sahip Olanlar: Niyobyum ve nadir toprak elementleri

• Teknolojik Üstünlük Sağlayanlar: Hafniyum, iterbiyum, itriyum ve lantan gibi ileri teknoloji madenleri

Raporun en çarpıcı bulgularından biri, bazı madenlerin tedarikinde yaşanan darboğazlar. Özellikle nadir toprak elementleri ve niyobyum gibi madenlerin sınırlı sayıda üretici tarafından sağlanması, tedarik zincirinde ciddi riskler oluşturuyor. Bu nedenle raporda, bu madenler için 2-3 yıllık ihtiyaçları karşılayacak acil stok planlaması yapılması öneriliyor.

Yaklaşan Strateji Belgesinin Kapsamı:

• Yeşil enerji dönüşümü ve savunma sanayii ihtiyaçlarının karşılanması

• Tedarik zinciri güvenliğinin sağlanmasına yönelik çözümler

• Cevher ihracatında standartların belirlenmesi

• Üretim planlaması ve özel sektör teşvik mekanizmaları

• Stok yönetimi ve risk azaltma stratejileri

2025 yılı içinde tamamlanması planlanan Kritik Madenler Strateji Belgesi, Türkiye’nin bu alandaki politikalarını şekillendirecek temel bir rehber olacak. Belgenin, ülkemizin sanayi üretiminde dışa bağımlılığını azaltacak ve teknolojik gelişmelere hız kazandıracak bir vizyon sunması bekleniyor.

Bu çalışma, sadece bir rapor olmanın ötesinde, Türkiye’nin maden kaynaklarını stratejik bir avantaja dönüştürme yolundaki kararlılığını gösteriyor. Kritik madenlerin belirlenmesi ve bu alanda atılacak adımlar, ülkemizin küresel rekabetteki konumunu güçlendirecek önemli bir fırsat sunuyor.

Dünya NTE Rezervlerindeki Son Durum

ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu’nun (USGS) 2024 verilerine göre dünyadaki nadir toprak elementleri (NTE) rezervleri önemli ölçüde revize edildi:

• Toplam küresel rezerv: 90 milyon ton (2023’te 110 milyon ton)

• Başlıca rezerv sahipleri:

  • Çin: 44 milyon ton (%49)

  • Brezilya: 21 milyon ton (%23)

  • Hindistan: 6.9 milyon ton (%7.7)

  • Avustralya: 5.7 milyon ton (%6.3)

Rezervlerdeki Çarpıcı Düşüşler

1. Vietnam:

   • 2023 tahmini: 22 milyon ton

   • 2024 güncellemesi: 3.5 milyon ton (%84 azalma)

   • Üretim hedefi: 2023’te 2.02 milyon ton (gerçekleşme: sadece 300 ton)

2. Rusya:

   • 2023 tahmini: 10 milyon ton

   • 2024 güncellemesi: 3.8 milyon ton (%62 azalma)

   • Ukrayna işgali nedeniyle NTE projeleri askıya alındı

Çin’in Küresel NTE Hakimiyeti: Rakamlarla Dominans

• 2024 küresel üretimi: 390 bin ton

  • Çin’in payı: 270 bin ton (%70)

• Rafine NTE üretimi:

  • Küresel üretimin %85-90’ı Çin kontrolünde

• Teknolojik üstünlük:

  • Madencilikten nihai ürüne kadar tüm NTE tedarik zincirine hakim

  • Dünyada bu kapasiteye sahip tek ülke

Diğer Ülkelerin Konumu

• ABD: 1.9 milyon ton rezerv (Çin bağımlılığını azaltma çabasında)

• Avrupa Birliği: Kayda değer rezerv yok, tamamen ithalat bağımlısı

• Türkiye: Eskişehir Beylikova’da 694 milyon ton (dünyanın en büyük 2. rezervi)

Çevresel ve Jeopolitik Dinamikler

1. Sürdürülebilirlik Sorunu:

   • NTE çıkarımı ve işlenmesi yüksek çevresel maliyetli

   • Çin, bu süreçlerin ekolojik etkilerini yönetmede tecrübeli

2. Küresel Tedarik Riskleri:

   • 2010’da Japonya’ya, 2023’te ABD’ye NTE ihracat kısıtlamaları uyguladı

   • Batı ülkeleri alternatif tedarik zincirleri oluşturmaya çalışıyor

Türkiye İçin Kritik Çıkarımlar

1. Fırsat Penceresi:

   • Çin’in tekelini kırmak isteyen Batı için stratejik alternatif olabilir

   • Beylikova rezervleriyle küresel NTE pazarında %5-8 pay hedefi

2. Yapılması Gerekenler:

   • Rafinasyon teknolojilerine acil yatırım

   • ABD ve AB ile tedarik güvenliği anlaşmaları

   • Çevre dostu madencilik standartlarının benimsenmesi

Çin’in NTE’deki hakimiyeti, küresel teknoloji ve enerji politikalarını şekillendiren kritik bir güç unsuru. Türkiye, sahip olduğu rezervlerle bu dengeleri değiştirebilecek nadir ülkelerden biri konumunda. Ancak bu potansiyelin gerçeğe dönüşmesi için stratejik hamlelerin zaman kaybetmeden hayata geçirilmesi gerekiyor.

Türkiye’nin Nadir Toprak Elementleri Hamlesi: Yerli Üretim ve Küresel Rekabet

Yeni Keşifler ve Rezerv Potansiyeli

MTA Genel Müdürlüğü’nün yaptığı araştırmalar, Türkiye’nin Malatya-Kuluncak, Sivas, Burdur, Isparta ve Kayseri gibi bölgelerde önemli NTE rezervlerine sahip olduğunu ortaya koydu. Bu keşifler, Türkiye’nin küresel NTE pazarında söz sahibi olma hedefini güçlendiriyor.

20 Milyar Euroluk Finansman ile Stratejik Yatırımlar

Lüksemburg merkezli Tethys yatırım fonu, Türkiye ve Orta Asya’da madencilik, altyapı ve yeşil enerji projelerine odaklanıyor.

• Mevcut fon büyüklüğü: 300 milyon euro

• Eş finansmanla 5 milyar euroya ulaşan kaynak

• 2030 hedefi: 20 milyar euroluk doğrudan yatırım

• Odak alanları:

  • Nadir toprak elementleri, lityum, bakır gibi kritik madenler

  • Rafineri, lojistik, enerji bağlantıları

  • Yeşil hidrojen, karbon yakalama, geri dönüşüm

Tethys, AB Komisyonu, EBRD, DFC gibi kuruluşlarla iş birliği içinde sürdürülebilir ve güvenli tedarik zincirleri oluşturmayı hedefliyor.

Endüstriyel Üretim Kapasitesi Artıyor

Eti Maden tarafından yürütülen çalışmalar dört aşamada ilerliyor:

1. Arama ve keşif (125.394 metre sondaj)

2. Pilot tesis üretimi (yıllık 1.200 ton cevher işleme kapasitesi)

   • Üretim: 35 ton NTO, 365 ton florit, 300 ton barit

3. Endüstriyel tesis kurulumu (planlanan)

   • Yıllık 570 bin ton cevher işleme

   • 10 bin ton NTO, 72 bin ton barit, 70 bin ton florit üretimi

4. Yüksek saflıkta nihai ürünlerin satışı

Ar-Ge ve İnovasyonla Rekabet Gücü Artıyor

• AB-Türkiye ortaklığında yürütülen NTE Projesi, ulusal tedarik zincirini güçlendirmeyi amaçlıyor.

• MTA ve Munzur Üniversitesi iş birliğiyle çevre dostu NTE kazanım yöntemleri geliştiriliyor.

• TENMAK bünyesinde kurulan NTE Cevher Zenginleştirme Laboratuvarı, yerli teknolojilerin geliştirilmesine katkı sağlıyor.

Yerli Mıknatıs Üretimi ile Savunma ve Enerjide Bağımsızlık

• TENMAK, Türkiye’nin ilk “Yerli Kalıcı Mıknatıs Üretim ve Ar-Ge Sistemi”ni kurdu.

• Külçe, şerit ve toz mıknatıs üretimi yapılıyor.

• Manyetik malzemeler ve optoelektronik bileşenler geliştiriliyor.

Türkiye İçin Tarihi Bir Fırsat

NTE’ler, 21. yüzyılın en değerli kaynaklarından biri haline geldi. Türkiye, sahip olduğu dev rezervlerle bu yarışta önemli bir oyuncu olma potansiyeline sahip. Ancak ham madde çıkarmanın ötesine geçerek, işleme ve katma değerli üretim alanında da stratejik yatırımlar yapması gerekiyor.

Eğer doğru adımlar atılırsa, Türkiye:
✔ Küresel NTE pazarında söz sahibi olabilir.
✔ Savunma ve teknoloji sanayisinde dışa bağımlılığı azaltabilir.
✔ Jeopolitik önemini artırabilir.

NTE’ler, Türkiye’nin ekonomik ve teknolojik geleceğini şekillendirecek altın bir fırsat sunuyor. Bu fırsatı değerlendirmek, stratejik bir vizyon ve kararlılık gerektiriyor.