Türkiye’deki elektronik atıkların durumu

DEĞİŞİM ELÇİSİ ÇOCUKLAR

Slovenya’daki AEEE yönetimi sürecinin en önemli paydaşlarından biri olan belediyeler, farkındalık yaratma ve atıkların ayrı toplanmasına yönelik bilinçlendirme çalışmalarına ağırlık veriyor. Belediye çalışmalarının hedef kitlesini, okul çağındaki çocuklar ile hane halkları oluşturuyor.

TELEFON FIRLATMA ŞAMPİYONASI

Finlandiya, ömrünü tamamlamış ya da tamamlamadan bilinçsiz ve kontrolsüz bir şekilde göllere atılan veya bertaraf edilen cep telefonlarının ve bataryalarının uygun yöntemlerle toplanması ve geri dönüştürülmesi için 2000 yılında dünya çapında büyük ilgi uyandıran ve her yıl devam eden “Cep Telefonu Fırlatma Dünya Şampiyonası”nı başlattı. Dereceye girenler yeni bir cep telefonu ile ödüllendirilirken, eski telefonlar yerel geri dönüşüm tesislerine gönderiliyor.

Yasa dışı e-atık ticareti

E-atığın önemli bir boyutu da, özellikle az gelişmiş ülkelere, atık olduğu saklanarak yasadışı şekilde ikinci el ürün kılıfında ihraç edilmesi ve bu durumun sağlıksız koşullarda geri dönüşüm faaliyetlerine yol açması. Örneğin 2005 yılında 15 bin ton renkli televizyon AB’den Afrika ülkelerine ihraç edildi.

Ticari istatistiklere göre bu televizyonların ortalama değerinin 25 euro olması, bunların aslında kullanılmış ürün olduklarını gösteriyor ve kısa zamanda e-atık haline gelmeleri muhtemel. Tehlikeli atık sınıfına giren AEEE’lerin OECD dışı ülkelere gönderilmesi aslında yasak. Ancak Batı Afrika ülkeleri ve Pakistan gibi yerlere yasadışı e-atık ticareti yapıldığı biliniyor. Tehlikeli Atıkların Sınırötesi Taşınması ve Bertaraf Edilmesinin Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi Sekretaryası’nın çalışmalarına göre, yıllık 250 bin ton civarı AEEE Batı Afrika ülkeleri tarafından yasadışı yollarla ithal ediliyor.

Bu ülkelerde sağlıksız koşullarda yapılan geri kazanım çalışmaları, hem çevreyi hem de bölge halkının sağlığını tehdit ediyor.

Bunları biliyor muydunuz?

■ AB’de her sene yaklaşık 700 bin ton AEEE çöpe atılıyor.

■ Dünyada oluşan AEEE’nin yıllık malzeme değeri yaklaşık 48 milyar euro.

■ Bir masaüstü bilgisayar üretiminde 240 litre fosil yakıt ve bin 500 kilo su tüketiliyor.

■ 1 milyon cep telefonunda 34 kilo altın bulunuyor.

■ 1 ton kişisel bilgisayar atığından geri kazanılan altın miktarı, 17 ton altın cevherinden elde edilen altından daha fazla.

■ Floresan lambanın kırılmasıyla ortaya çıkacak cıva gazı, merkezi sinir sistemini ve böbrekleri olumsuz olarak etkiliyor, ana karnındaki bebeğe hasar verebiliyor.

■ 1 gram kurşun 20 bin litre suyu kullanılmaz hale getiriyor.

■ 20-40 mg/kg seviyesinde kadmiyuma maruz kalmış toprakta yetiştirilen tarımsal ürünün verimi yüzde 80 oranında düşüyor.

■ AEEE’ler yaklaşık olarak yüzde 60 oranında demir ve demir dışı metallerden, yüzde 5’i alev geciktirici olmak üzere yüzde 20 oranında plastik ve yüzde 20 oranında da cam, ahşap,
seramik ve diğer malzemelerden oluşuyor.

E-atık teslim eden adına bir ağaç

EAG Geri Dönüşüm tesis müdürü Metin Karaçam, elektronik atıkların hurdacılar tarafından kontrolsüz şekilde toplanmasının önüne geçmek için çeşitli farkındalık projeleri geliştirdiklerini belirtiyor. Firmasının katıldığı sosyal sorumluluk projesini ise şöyle özetliyor: “Bakırköy Lions Kulübü, İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası, Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından hayata geçirilen ‘Ağaca Dönüşen Elektronik Atıklar Projesi’ne biz de dahil olduk. Çok yeni bir proje. Elektronik atıklar için bildirimde bulunan vatandaşların adresinden e-atıklar teslim alınıyor. Her biri adına hatıra ormanında ağaç dikiliyor. İlk etapta Çatalca ve Şile bölgesine 5 bin ağaç dikeceğimizi hesapladık.”

Türkiye’nin en çevreci belediyeleri

KADIKÖY BELEDİYESİ

İstanbul Kadıköy Belediyesi, 2008 yılında, elektronik atıkların çevreye zararsız bir şekilde toplanması ve geri dönüşümünün sağlanması için “Avrupa Birliği Şehir ve Belediyeler Hibe Programı” kapsamında desteklenen ve İsveç Torsby Belediyesi ortaklığı ile gerçekleşen “Elektrikli Elektronik Atıkların Kontrolü Yönetimi Projesi”ni başlattı.

Bu kapsamda, belediye tarafından atık toplama araçları alınarak ilçenin çeşitli noktalarına yerleştirildi. Belediye ev ve işyerlerinden gelen talepler doğrultusunda ücretsiz olarak e-atık topluyor ve yeniden kullanılabilir hale getirilenleri çeşitli okullara gönderiyor. Kadıköy Belediyesi geçtiğimiz ay bir ilke imza atarak atıkların geri dönüşümü için akıllı telefon uygulaması geliştirdi. Uygulamayla size en yakın atık getirme noktasını tek tıkla görebiliyorsunuz.

KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi AEEE’lerin toplanmasındaki öncü belediyelerden biri. Belediye 2008 yılında başlattığı çalışmalarla toplanan elektronik atıkların ilgili lisanslı tesislere gönderilerek ayrıştırılıp tekrar hammaddeye dönüşmesini sağlıyor. Türkiye’nin ilk belediye atık getirme merkezi de bu ilde kuruldu.

KONAK BELEDİYESİ

İzmir Konak Belediyesi, AEEE’lerin çöpe atılmadan geri dönüşüme kazandırılması amacıyla belediye personelini görevlendirdi. Evinde veya işyerinde elektronik atık bulunan vatandaşlar, Konak Belediyesi’nin Çevre ve Koruma Müdürlüğünü arayarak ellerindeki e-atıkların bulunduğu yerden alınmasını talep edebiliyor. Daha sonra ELDAY aracılığıyla toplanan e-atıklar geri dönüşüme gönderiliyor.

SAKARYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

Sakarya Büyükşehir Belediyesi okullarla birlikte “Elektronik Atık Toplama” projesi gerçekleştiriyor. Projeye destek vermek isteyen vatandaşlar da, şehrin çeşitli noktalarındaki geri dönüşüm kutularına elektronik atıklarını bırakabiliyor.

SULTANGAZİ BELEDİYESİ

İstanbul Sultangazi Belediyesi, Milli Eğitim Bakanlığı, ÇEKÜO ve EAG Geri Dönüşüm A.Ş.’nin birlikte başlattığı ödüllü e-atık toplama projesi ile ilçe sınırlarındaki okullarda bilinçlendirme etkinlikleri yapılıyor.

Ürün Dirier / Para