HİSSE SENEDİ NASIL SEÇİLİR?
Borsalarda hisse senedi yatırımı yapma kararını alan yatırımcının iki temel sorusu vardır: Birincisi hangi hisse senedi, İkincisi ne zaman. Bu soruların yanıtlarını küçük yatırımcıların tek başlarına verebilmeleri olasılığı çok zayıf olduğundan, onlar da bu soruları piyasalardaki uzmanlara yöneltiyor, onlardan cevap almaya çalışıyor. Ancak herhangi bir uzmanın hangi hisse senedi ve ne zaman alayım; sorusuna doğrudan verecek bir cevabı yoktur. Çünkü yatırımcıyı tanımaz, ekonomik durumunu bilmez, hisse senetlerine ne kadar para yatırabileceğini, ne kadar riske katlanabileceğini bilmez. Yatırımcı açısından iki sorunun cevabı ile vücut bulan borsa yatırımı, uzman açısından binlerce bilinmezle doludur. Çünkü hiçbir uzman piyasanın ya da hisse senedinin fiyatının nereye gideceğini bilemez ve bunu bilmediklerinin de farkındadırlar. Yaptıkları çalışmalarla ancak tahminde bulunabilirler. Pek çok şirketin araştırma birimleri hazırladıkları raporlarla, geleceğe dönük varsayımlar ve tahminler yapar. Risk alabilecek bireysel ve kurumsal yatırımcılar da bu varsayımlar ve tahminler doğrultusunda yatırımlarına yön verir.
TEKNİK ANALİZ
Piyasalarda hemen hemen herkes tarafından paylaşılan grafikler görsel olarak temel analize göre çok daha hızlı algılama olanağı verir. En azından herkes baktığı grafikteki hareketin aşağı yönlü mü, yukarı yönlü mü yoksa yatay bir hareket mi olduğunu algılayabilir.
Ancak teknik analiz yöntemleriyle borsa-larda alım-satım yapmak çok disiplinli ol-m.ayı gerektirir. Fiyat hareketlerinin dinamik bir şekilde devam ettiği bir ortamda teknik analize göre işlem yapılması gereken (destek-direncin kırıldığı, ortalamanın geçildiği, indikatörün kesiştiği) seviyelerde kararlı davranmak gerekir. Pek çok yatırımcı fiyatların binlerce kere destek denilen seviyenin altına geldiğini, binlerce kere direnç denilen seviyenin üstüne çıktığım görmüştür. Bu nedenle psikolojik olarak işlem yapılması gereken yerlerde zorlanır. Ya da son dönemde giderek yaygınlaşan algoritmik işlemler nedeniyle desteklerin kırılması, dirençlerin geçilmesi hareketleri çok daha agresif hatta aldatıcı olabilir.
• Stop koymak: Teknik analizcilerin en çok kullandığı kavramdır ‘stop koy’. Nereye koyulacak stop? Alımlarda işlem fiyatının altına, yatırımcının kabul edebileceği bir zarar seviyesine stop koyulur. Yani elinizdeki hisse senedini hangi zarar seviyesinde satmaya razı olursanız ‘stop’ seviyesi orasıdır. Satış işlemlerinde ise fiyatın yukarı hareket olasılığına karşı, işlem fiyatının üstünde kabul edilebilecek bir zarar seviyesi ‘stop’ seviyesi olarak belirlenir.
• Karda otur, zararı kısa kes: Söylemesi kolay, uygulaması zor. Hemen hemen bütün uzmanlar, yatırımcıların kar ettiği pozisyonlarını koruyamadıklarını, zarar ettikleri pozisyonlardan ise bir türlü kurtulamadıklarını ifade ederler. Davranışsal Fi-nans alanında yapılan pek çok çalışmada, zararı gerçekleştirmenin verdiği acının, karı kısa kesmekten daha fazla olduğuna dair bulgular var. Bu nedenle yeterincc kar ettiğini düşünen yatırımcılar karlı pozisyonlardan hızlıca çıkarken, zararlı pozisyonlarını ise beklemek eğilimindedir. Düşüşlerde zararı keserek acı hissetmekten kaçman yatırımcılar ise daha da büyüyen zararlarla karşı karşıya kalıyorlar.
ALGORİTMİK İŞLEMLER
Piyasalarda belli kriterlere dayalı olarak alım-satım kararlarının robotlar veya programlar aracılığı ile gerçekleştirilmesi algoritmik işlem veya algoritmik trade olarak adlandırılıyor. Sürekli akan fiyatlar ve dört bir yandan yağan bilgileri analiz etmek yatırımcılar için giderek zorlaşıyor. Bu da yatırımcılar üzerinde stres yaratıyor, karar vermelerini zorlaştırıyor veya gereksiz alım/satım kararlan vermelerine neden oluyor. Yatırımcıları rahatlatmak, sürekli karar verme baskısı nedeniyle yaşanan stresi azaltmak için algoritmalar, yazılımlar, programlar geliştiriliyor.
Algoritmalar önceden belirlenen kriterler gerçekleştiğinde tanımlanan işlemi gerçekleştiriyor veya uyarı veriyor. Yani algoritma ile işlem yapıldığında piyasada hangi olayların, haberlerin geliştiğinin hiç bir önemi yok. Bütün haber akışları, bilgiler, gelişmeler önemini yitiriyor. Algoritma sadece fiyata odaklanıyor. Yatırımdaki hangi fiyat seviyesinin test edildiği, kırıldığı, geçildiği önemli. Algoritma yaptığı işlem nedeniyle pişman olmamakta, kriterler gerçekleştiğinde bir kez daha, bir kez daha işlem yapmakta, yorulmamakta, üzülmemektedir. Bu nedenle piyasalarda işlem yapan yatırımcılar tarafından algoritmalar giderek daha fazla talep edilmekte, formüller, indikatörler, kriterler sürekli test edilmektedir. Tabii ki bu göründüğü kadar kolay bir yol değil. Algoritmaya dayalı işlem yaparken, zararlar oluşabilir ve bu zararlara dayanabilecek potansiyelin olması gerekir.
TEMEL ANALİZ
Hangi hisse senedi, hangi sektör hatta uluslararası yatırımcılar için hangi ülke sorularına cevap arayan analizler bu başlık altında incelenebilir. Temel analizin en önemli çalışma alanı bilanço ve gelir tablolarıdır. Borsa İstanbul’da hisse senetleri işlem gören şirketler her üç ayda bir bilanço ve gelir tablolarını yayınlayarak şirketteki gelişimin yönü konusunda bilgi verirler. Bilanço ve gelir tablolarını okumak, yorumlamak da belli bir uzmanlığa sahip olmayı gerektirir. Tabii ki bunlar öğrenilmeyecek çok gizli bilgiler değil. Ancak uzmanların uzun eğitimler sonunda, mesailerini bilançolar üzerinde çalışarak geçirdikleri dikkate alındığında 3-5 bilançoya bakarak yatırım kararı almak acı sonuçlar doğurabilir.
• Bilanço: Bir faaliyet döneminin sonunda anlık olarak şirketin mali fotoğrafının çekilmesidir. Şirketin elindeki varlıkları, malları, borçları, sermaye, karı vb. gösterir. Şirketin durumunun iyiye veya kötüye gittiği yorumunu yapabilmek için en az iki dönem bilançonun karşılaştırılması gerekir.
• Gelir Tablosu: Şirketin yarattığı karın hangi kaynaklardan sağlandığını gösteren tablodur. Gelir tablolarının karşılaştırılmasıyla şirketin, satışları, maliyetleri, giderlerindeki eğilim tespit edilebilir. Böylece maliyetlerini düşüren, satışlarını ve karlılığını artıran şirketler tespit edilerek, yatırım yapılır.
PORTFÖY ÇEŞİTLENDİRME
Hisse senedi yatırımının riskli olduğundan bahsetmiştik. Bu riski azaltmanın yollarından birisi portföyün çeşitlendirilmesidir. Nedir çeşitlendirme? Yatırım portföyüne farklı varlık sınıflarından ve farklı risk seviyesindeki yatırım araçlarının dahil edilmesi, çeşitlendirmedir. Örneğin, portföye hisse senedi, tahvil, altın gibi varlıkların alınması çeşitlendirmedir. Ya da hisse senedi portföyüne farklı risk gruplarındaki veya farklı sektörlerdeki senetleri almak, çeşitlendirmedir. Tahvil portföyüne farklı vadelerde ve farklı faiz oranlarından borçlanma araçları dahil etmek, çeşitlendirmedir. Çeşitlendirmede amaç, pek çok varlığın portföye alınması, böylece birisinin fiyatı düşerken bir diğerindeki artışla, portföyün dengelenmesi, zararın azaltılmasıdır.
YATIRIM FONLARI VE TEFAS
Yatırım fonları çeşitlendirmeyi en iyi uygulayabilen yatırım araçlarıdır. Türlerine göre portföylerine pek çok varlık dahil edebilmekte, uzmanlar tarafından yönetilmekte, SPK tarafından denetlenmekte ve aynen borsa gibi organize bir piyasa sunan TEFAS Platformu’nda işlem görmektedir.
Hatta yatırım fonlarının hisse senetlerine göre bir avantajı da tek fiyattan işlem görmeleridir. Yatırımcının kafasını karıştıracak fiyat dalgalanmaları yoktur. İstenilen bütün banka ve aracı kuramlardan alınıp satılabilirler. Peki, dezavantajı yok mu yatırım fonlarının? Dezavantaj olarak gösterilecek en önemli unsur, istenilen her an işlem yapılamamasıdır. Daha doğrusu her an işlem yapılabilir ancak genellikle sabah saat 11 ’den sonra verilen yatırım fonu alım-satım emirleri bir gün sonra oluşan fiyatlardan gerçekleştirilir. Fonun yönetimine yatırımcı müdahale edemez. Fon işletim gider kesintileri vardır. Ancak 20-30 bin liralık bir yatırımı borsada değerlendirmek isteyen yatırımcılar için hisse fonlar çok iyi bir alternatif olabilir.
Hisse fonlar portföylerinde asgari yüzde 80 oranında hisse senedi tutmak zorundadırlar. Bu nedenle hisse senetleri piyasalarındaki getiriyi yatırımcılarına çok iyi yansıtırlar. Ancak burada önemli olan hisse fonun eşik değeri ve yatırım stratejisidir. Eğer endekslere yatırım yapan bir hisse fon söz konusu ise, içindeki hisse senetleri ağırlıklı olarak belirlenen endeksi takip edeceğinden, genel piyasadaki hareket fonun fiyatlarına yansımayabilir. Özellikle bu yıl endeks bazında fonlardaki ayrışmanın çok fazla olduğu gözleniyor. Örneğin katılım endekslerine yatırım yapan hisse fonlarda yıllık getiriler yüzde 80-90’lara ulaşırken, BIST Bankacılık Endeksi’ne yatırım yapan fonlarda getirilerin oldukça düşük olduğu gözleniyor.
BORSA YATIRIM FONU
Yatırım fonu deyince, borsa yatırım fonlarını eklemeden geçmeyelim. Borsa yatırım fonları bir endeksi takip etmek üzere varlıklarını çeşitlendirir ve aynen hisse senetleri gibi borsalarda işlem görür. Yani işlem fiyatı hisse senetleri gibi sürekli dalgalanır.
Peki, neden hisse senedine değil de, borsa yatırım fonuna yatırım yapılmalı? Borsa yatırım fonunun içinde endeksteki varlıklar endeksteki ağırlıklarına yakın oranlarda yer alır. Bu da hisse senedi konusunda en iyi çeşitlendirmenin yapılmasını sağlar. Örneğin, BIST-100 endeksine yatırım yapan bir borsa yatırım fonunun içerisinde 100 olmasa da 50’den fazla hisse senedi vardır. Bir yatırımcının bu kadar çok sayıda hisse senedine yatırım yapması ve bunları takip etmesi neredeyse olanaksızdır. Borsa yatırım fonu yatırımcılara çeşitlendirme kolaylığı sağlarken aynı zamanda piyasanın yönüne göre yatırım yapabilme avantajı da sunar.
