Temettüye Dair Temel Noktalar
Bedelsiz sermaye artırımı şirketin ana ortaklık özsermayesiııde bulunan kalemlerden özellikle net kârını ya da geçmiş dönem kârını ödenmiş sermayeye eklemek için yapılıyor…
Temettüye dair temel noktalar-4
ÖNCEKİ üç haftadır gibi bu hafta da temettü konusuna dair temel noktaları ele almaya devam ediyoruz. Önceki haftalarda, hafta temettünün tanımı, temettü ödeme sürecinin genel akışı, temettü ödendiğinde hisse fiyatında yapılan ayarlama, temettü oranı ve temettü veriminin ne olduğu ve temettünün hangi tip yatırJmcılar için önemli olduğu, endekslerdeki temettü etkisi, nakit yerine pay (hisse) biçiminde temettü ödeme (bedelsiz sermaye artırımı) başlıklarını inceledik. Bu hafta, (yer kısıtından dolayı yalnızca) bedelsiz potansiyeli konusunu ele alacak; aslında bu hafta için planladığımız temettüde vergi konusu ile birlikte, bu yazı dahil olmak üzere dört haftadır detaylıca ele aldığımız temettü konusuna dair temel noktaları toparlayıp gelecek hafta itibariyle yazı dizimizi tamamlayacağız.
BEDELSİZ POTANSİYELİ
Geçen hafta pay biçiminde temettü ödenmesi bir diğer adıyla bedelsiz sermaye artırımı konusuna odaklandık. Temettünün nakit yerine hisse olarak yapılması, sanki bedava olarak hisse verildiği gibi bir yanlış anlamaya yol açtığını; ancak bedelsiz sermaye artırımında da nakit temettü de olana benzer şekilde toplam portföy büyüklüğünde herhangi bir değişiklik meydana gelmediğini örneklerle gösterdik. Bu hafta, benzer şekilde yine genellikle yanlış bir algıya yol açan “bedelsiz potansiyeli” başlığını ele alacağız.
Şirketin sahip olduğu kaynaklardan yükümlülüklerini çıkardığımızda ortaya çıkan büyüklük şirketin özkaynağını göstermektedir. Normal koşullarda, bir şirketin özkaynaklarım artıran başlıca unsur elde edilen kârdır. Elde edilen net dönem kârından gerekli yasal karşılıklar ayrıldıktan sonra ortaya çıkan dağıtılabilir dönem kârının şirket ortaklarına nakit veya pay biçiminde dağıtılması ya da şirket bünyesinde tutulması şirketin politikası, finansal durumu, yönetim kurulu teklifinin genel kurul tarafından onaylanıp onaylanmaması gibi unsurlara bağlıdır. Şirketin sahip olduğu nakit pozisyonu, borçluluk yapısı, yatırım politikası, ulusal/küresel ekonomik-finansal koşullar temettü ödenip ödenmemesi açısından belirleyici olan başlıca unsurlar olarak sıralanabilir.
TOPLAM HİSSE ADEDİ ARTAR
Hatırlatmak gerekirse, “Bedelsiz” sermaye artırımında, bedelli sermaye artırımından farklı olarak farklı olarak şirkete ek bir finansman kaynağı sağlanmadığını geçen hafta ifade etmiş; bedelsiz sermaye artırımının aslında şirketin toplam piyasa değerinin daha fazla paya bölünmesine neden olduğunu belirtmiştik. Daha kitabi bir ifadeyle, bedelsiz sermaye artırımı, şirketin özkaynaklarım (kendi kaynaklarını) kullanarak ödenmiş sermayesini (toplam hisse adedini) artırmasıdır.
Bilançoda aktif-pasif denklik prensibi (Aktifler = Yükümlülükler + Özkaynaklar) dikkate alınacak olursa; şirketin bilançosuna dışarıdan eklenen ya da bilanço dışına çıkarılan herhangi bir değer bulunmadığından; bedelsiz sermaye artırımında yapılan işlem özkaynaklar altındaki kalemlerin ödenmiş sermayeye eklenerek, ödenmiş sermayenin artırılmasından ibarettir. Bu işlem tamamen özkaynaklar altında gerçekleşmiş olduğundan, şirketin Aktif-Pasif denkliğinde ya da toplam özkaynak büyüklüğünde herhangi bir değişikliğe yol açmamaktadır. Dolayısıyla, “bedelsiz potansiyeli” denilen kavram aslında şirketin özkaynaklar altında biriken kaynakların büyüklüğünü işaret etmekte ve bunların ödenmiş sermayeye eklenme “potansiyelini” olasılığını göstermektedir.
Basitçe (Ana Ortaklığa Ait üzsermaye) / (Ödenmiş Sermaye) formülü ile hesaplanabilir.
Daha hassas hesaplama için ana ortaklığa ait özsermayenin detay kalemleri (Emisyon Primi, Yeniden Değerleme Artışı, Enflasyon Düzeltme Farkları, Yabancı Para Çevrim Farkları, Duran Varlık Satışı Kârları vs.) üzerinden de hesaplama yapılabilir. Burada hesaplamaya dahil edilen kalemler nedeniyle farklı kurum/analistler farklı rakamlar hesaplayabilir; ancak aşağı yukarı benzer rakamlar çıkacaktır. Daha hassas hesaplamalar için aşağıda verdiğimiz formül, şirket finansal dipnotlarından elde edilen rakamlarla birlikte kullanılabilir.
(Hisse Senedi İhraç Primleri + Değer Artış Fonları + Geçmiş Yıl Kâr / Zararları + Diğer Özsermaye Kalemleri) / Ödenmiş Sermaye Bedelsiz sermaye artırımı şirketin ana ortaklık özsermayesinde bulunan kalemlerden özellikle net kârını ya da geçmiş dönem kârını ödenmiş sermayeye eklemek için yapılmaktadır. Bir kez daha altını çizmek gerekirse, şirketin kasasına herhangi bir giriş-çıkış söz konusu olmayıp; bir nevi gelirlerin enflasyon sonucu eriyen şirket sermayesine eklenmesi olarak değerlendirilebilir. Sıkça yanlış algıya yol açan şirketlerin bedelsiz potansiyelinin yüksek olması, bedelsiz sermaye artırımına gideceği anlamına kesinlikle gelmemektedir. Potansiyel ne kadar yüksek olursa olsun, bedelsiz sermaye artırımına gidilip gidilmemesi ve gidilirse oranın ne olacağı kararı şirketin izleyeceği politikaya göre şirketçe belirlenir, bu konuda herhangi bir şekilde bedelsiz sermaye artırımını tetikleyecek yasal bir zorunluluk bulunmamaktadır.
Özellikle yerli yatırımcılar arasında yıllardır bedelsiz potansiyelinin yüksek olduğu değerlendirmesinden hareketle yatırım yapılması düşünülen, belki de bedelsiz potansiyeli denildiğinde klişe cevap hâline gelen bazı hisseler olduğunu; ancak bunların yıllardır bedelsiz sermaye artırımı yapmadığı, bu potansiyelin ise artmaya devam ettiğini söyleyebiliriz. Ayrıca, bu şirketlerin olası bir bedelsiz sermaye artırımına gittiğinde hesaplanan potansiyelin illa tamamını kullanacağı gibi bir şart da bulunmamaktadır; şirketin potansiyel olarak hesaplanan oranlara göre çok daha sınırlı oranlarda da bedelsiz sermaye artırımını gerçekleştirme kararını alabilecektir.
AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Geçen hafta örneklerle de açıkladığımız üzere bedelsiz sermaye artırımında şirkete bir kaynak giriş olmadığı gibi, şirketin toplam piyasa değeri değişmediğinden yatırımcıların portföy büyüklükleri açısından da teoride hiçbir etkisi bulunmamaktadır.
Ancak, herhangi bir hissede bedelsiz sermaye artırımının duyurulması sonrasında çoğunlukla ilgili hisseye yönelik talebin arttığı ve hisse fiyatlarının genel olarak olumlu bir seyir izlediği görülmekte.
Teoride ve pratik hesapta yatırımcı açısından değişen bir şey olmadığından bu durum bir anomali olarak görülebilir. Benzer bakış açısı ve yatırımcı açısından bir etkisinin olmaması durumu bedelsiz potansiyeli için de aynen geçerlidir. Şirketler açısından bedelsiz sermaye artırımının sağlayabileceği avantajlar şu şekilde özetlenebilir:
■ Bedelsiz sermaye artırımı ile
■ Bazı ihaleleri katılma kriterleri arasında şirket sermayesi de göz önüne alınabildiğinden
■ Bazı gelirlerin vergisinde avantaj elde edilebileceğinden (örneğin emisyon primi ile iştirak ve duran varlık satış kârı kalemlerinden yapılan sermaye artırımı) dolaylı yoldan şirkete katkı sağlanması beklenebilir.
■ Hisse fiyatının düşmesi ve fiili dolaşımdaki pay adedinin artması psikolojik, likidite ve derinlik anlamında olumlu etkileyebilir.
■ Bedelsiz potansiyeli yüksek hisselerin güçlü kâr açıklaması potansiyelin daha da arttığı beklentisiyle hisse fiyatı üzerinde ekstra olumlu katkı yapabilir.
■ Yüksek bedelsiz potansiyeli algı açısından olumlu bir etki yapıyor gibi görünse dc, yüksek bedelsiz verilmesi hâlinde dolaşımdaki hisse adedi artacağı için sonrasında hisse üzerinde olumsuz baskı olabilir.
Payları BIST-lOO’de işlem gören şirketlerden en yüksek bedelsiz potansiyeline sahip olduğu hesaplanan 35 şirket ve yapılan hesaplama aşağıda tablo olarak verilmiştir. Bu noktada bir kez daha vurgulayalım ki, bedelsiz potansiyelinin yüksek olması bedelsiz sermaye yapılacağı anlamına gelmemektedir. Bu tablo, teorik olarak ele aldığımız konunun pratik hesaplamasına referans teşkil etmesi açısından hazırlanmıştır.
İşin özeti, temettü ödemesi yatırımcıların cebine bedavadan para ya da hisse koymak anlamına gelmez. Temettü odaklı yatırım stratejisi kısa vadeden ziyade uzun vadeli perspektifli stratejilerde daha anlamlı bir tercih olarak görülebilir…
Temettü konusuna dair temel noktalar-5
BU yazıyla birlikte beş haftadır sürdürdüğümüz “Temettü (Kâr Payı) Konusuna Dair Temel Noktalar” başlıklı yazı dizimizi genel bir özetle birlikte tamamlıyoruz. Yazı dizisi boytmca ele aldığımız konuların özetine geçmeden önce, bu yazı dizisi altında henüz ele fırsatı bulamadığımız temettüde vergi konusunu değinip, temettü başlığı altındaki temel noktaların büyük ölçüde tamamına değinmiş olmaya çalışacağız.
TEMETTÜDE VERGİ
Hisse senedi yatırımında, yatırımcıların ana beklentisi, sermaye kazancı olarak da ifade edebileceğimiz yatırım yaptıkları hisselerin fiyat artışından getiri elde etmektir.
Buna ek olarak, şirketlerin dağıtılabilir kârları üzerinden gerçekleştirdikleri temettü ödemeleri de bir diğer getiri beklentisi olarak ifade edilebilir.
Hisse senedi yatırımı dolayısıyla tâbi olunan vergilere geçmeden önce önemli bir uyarı yaparak çekincemizi belirtelim. Vergi konusu başlı başına uzmanlık isteyen bir konu olmakla birlikte, kişisel olarak bu konuda uzmanlığımın bulunmadığını ifade etmek isterim. Dolayısıyla, bu bölümde paylaşılan bilgilerin bu gözle değerlendirilmesini rica ediyor, ana amacımızın genel bir bilgilendirme yapmak ve farkındalık sağlamak olduğunu hatırlatmak istiyorum.
Bu bölümde, tam mükellef gerçek kişilere yönelik olarak hisse senedi (Borsa İstanbul’da işlem görenler) odaklı bilgiler paylaşacağımızı, kurumlar ve diğer menkul kıymetler özelinde konuların bu yazının/köşenin kapsamı dışında olduğunu hatırlatmakta fayda bulunmakta. Vergi konusunda uzmanlığı olan kişi/kurumlardan çok daha detaylı ve istisnai durumlara yönelik bilgiler alınabilir. Ayrıca, kişisel olarak da bu konuda daha detaylı bilgi edinmek isteyen okuyucularımız, internette başta Gelir İdaresi Başkanlığı olmak üzere çeşitli kurumlar tarafından hazırlanan rehber/broşüleri inceleyebilirler. İnternette “menkul kıymet sermaye iradı elde eden mükellefler için vergi rehberi”, “menkul kıymet gelirlerinin vergilendirilmesi”, “menkul sermaye iradı elde eden gerçek kişiler için beyanname notları” vs. şeklinde yapacağınız aramalarla bu konu özelinde detaylı bilgilere de erişebilirsiniz.
YÜZDE 15 STOPAJ UYGULANIYOR
Çekincemizi belirttikten sonra konumuza dönelim ve önceliklc hisse senedi satışından elde edilen kazançlara yönelik vergiye bakalım. Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senedi (menkul kıymet yatırım ortaklığı hariç) satışından elde edilen kazançlar üzerinden vergi olmadığını söyleyebiliriz. Daha kitabi bir açıklama yapmak gerekirse hisse senedi satışından elde edilen kazançlara uygulanan stopaj oranı yüzde O olup, stopajın bu anlamdaki nihai vergi olduğunu beyan edilmediğini söyleyebiliriz. Menkul kıymet yatırım ortaklığı hisselerinin satışında ise, eğer bu hisseler bir yıldan uzun süredir taşınmakta ise stopaj yüzde 0 olup, bir yıldan kısa süredir sahip olan menkul kıymet yatırım ortaklığı hisselerinin satışından elde edilecek kazançların yüzde 10 stopaja tâbidir.
BIST’te işlem gören hisse senedi sahipliği dolayısıyla elde edilen kâr payı (temettü) gelirlerine yüzde 15 oranında stopaj uygulanmaktadır (girişim sermayesi yatırım fon ve ortaklıkları için stopaj yüzde 0). Yani brüt temettü ya da hisse başına brüt temettü olarak ifade edilen rakamlar hesabımıza geçerken yüzde 15 stopaja uğramakta ve net temettü olarak hesabımıza geçmektedir. Örneğin, hisse başına 1 TL temettü ödeyecek bir hisseye sahip isek yatırım hesabımıza geçecek olan temettü net 0.85 TL (1TL x (1-yüzde 15) ya da 1 TL x yüzde 85) olacaktır.
AYRICA GELİR VERGİSİNE TABİ
Şirketlerin gerçek kişilere dağıttığı kâr payları Gelir Vergisi Kanunu’na göre “menkul sermaye iradı” olarak gelir vergisi kapsamına girmektedir. Dolayısıyla, temettü de stopajdan farklı olarak gelir vergisi de söz konusu olmaktadır. Gelir vergisi kapsamında yapılan hesaplama stopaja göre daha farklıdır. Buradaki hesaplama stopaj öncesi yani brüt temettü tutarı üzerinden yapılır ve söz konusu brüt temettünün yarısı gelir vergisinden istisnadır. Elde edilen brüt temettü gelirinin yarısı ile varsa diğer menkul ve gayrimenkul gelirleri ile toplam tutarın 2018 yılı için 34.000 TL’lik vergi beyan sınırını aşması durumunda, brüt temettü gelirinin yarısı beyan edilir. Temettü ödemesi sırasında kesilen yüzde 15’lik stopaj tutarının tamamı hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir.
Bu açıklamayı bir örnekle daha sade ve anlaşılır bir hâle getirecek olursak; 100.000 TL brüt temettü geliri elde ettiğimizi varsayalım. Bunun yüzde 15’lik stopajı 15.000 TL olacaktır ve hesabımıza yansıyacak olan net temettü geliri 85.000 TL olacaktır. Gelir vergisi beyanına tabi edilecek tutar brüt temettünün yani 100.000 TL’nin yarısı yani 50.000 TL olacaktır. Buradan hesaplanan gelir vergisinin de 12.500 TL olduğunu varsayalım. Stopaj vergisi bu gelir vergisinden’mahsup edileceğinden, 12.500 TL – 15.000 = -2.500 TL olacak; dolayısıyla 2.500 TL’lik vergi iadesi söz konusu olabilecektir.
Dolayısıyla, beyan sınırını (her yıl için değişmekte olup 2018 yılı için olan gelirlerden 34.000 TL’dir) aşan menkul sermaye iratlarının beyan edilmesinin avantaj getireceğini söyleyebiliriz. Bu durum, brüt temettü gelirinin yarısının istisna edilip; yarısının gelir vergisine tâbi olması; brüt temettüye uygulanan yüzde 15’lik stopajın ise tamamının buradan mahsup edilmesi sayesinde oluşmaktadır. Şirketler yıllık elde ettiği net kâr üzerinden yüzde 20 kurumlar vergisi (üç yıllık olarak şu an yüzde 22) öderken, kalan kısım üzerinden hesaplanan dağıtılabilir kârdan verilen brüt temettü de ayrıca yüzde 15 stopaja tâbi olmaktadır. Bunların yanı sıra hissedarlarda aldıkları temettüden gelir vergisine tâbi olduğundan bu tarz bir uygulama (yüzde 50 istisna) ile vergi yükünün nispeten azaltılması hedeflenmekte.
5 HAFTALIK YAZININ ÖZETİ…
Temettü, bir diğer adıyla kâr payı bir şirketin yıllık faaliyeti süresince elde ettiği net dönem kârı üzerinden (yasal karşılıklar çıkarıldıktan sonraki dağıtılabilir kâr), şirket ortaklarının pay alma hakkıdır. Herhangi bir hissedar sahip olduğu hisseler ölçüsünde toplam dağıtılabilir kârdan pay alabilmekte buna da temettü (kâr payı) denilmektedir.
Kar payı dağıtımı nakit veya hisse biçiminde iki şekilde yapılabilir.
Nakit ve pay biçiminde temettü ödemesinde hisse fiyatlarında ayarlama ihtiyacı olmakta; ancak her ikisinde de temettü öncesine göre toplam portföy büyüklüğümüzde radikal bir değişiklik meydana gelmemektedir. Ancak, yapılan fiyat ayarlamaları BIST endeksleri üzerinde etkili olmakta; fiili dolaşım oranı yüksek şirketlerin yüklü temettü ödemelerinde düşürücü etkiye sahip olmaktadır.
Temettü oranı, şirketin kâr payı olarak dağıttığı toplam tutarın ilgili dönemde elde edilen toplam kârın yüzde kaçma karşılık geldiğini göstermektedir: “Dağıtılan Temettü Tutarı / ilgili Yıla Ait Toplam Net Kâr” formülüyle hesaplanır.
Temettü verimi, şirketin piyasa değerine kıyasla ne kadar temettü dağıttığım ya da hisse başına alman temettünün hisse fiyatına ne kadarına karşılık geldiğini göstermektedir: (Dağıtılan Temettü Tutarı / Piyasa Değeri)*100 veya (Hisse Başına Temettü / Hisse Fiyatı)*100 formülü ile hesaplanır. Akılda kalıcı olması açısından, hisse başına temettü bir evin aylık kirası; hisse fiyatı ise bir evin fiyatı olarak kabul edilecek olursa; temettü verimi aslında evin kirasının, evin fiyatının yüzde kaçma karşılık geldiğini göstermektedir.
“Bedelsiz potansiyeli” denilen kavram aslında şirketin özkaynaklar altında biriken kaynakların büyüklüğünü işaret etmekte ve bunların ödenmiş sermayeye eklenme “potansiyelini” olasılığını göstermektedir. Bu potansiyelin yüksek hesaplanması, bedelsiz ödeme gerçekleşeceği anlamına gelmemektedir.
Temettü ödemesi aslında yatırımcıların/ortakların cebine bedavadan para ya da hisse koymak anlamına gelmemektedir.
Temettü odaklı yatırım stratejisi kısa vadeden ziyade uzun vadeli perspektifli stratejilerde daha anlamlı bir tercih olarak görülebilir.
Hisse senedi satışlarında vergi alınmasa da, temettü kazançlarında stopaj ve gelir vergisi söz konusu olabilmektedir.
Dileriz beş haftalık yazı dizimizle temettü konusuna dair konularda işe yarar bilgiler verebilmiş ve bazı soru işaretlerini giderebilmişizdir.
EROL GÜRCAN
